Het regende gedichten in Rotterdam

elk gedicht draagt het zaad
van wat kan zijn –
van wat gedacht wordt
in letters verwezenlijkt –
in de stilte van de verzen
ligt de mogelijkheid
van het onzegbare –

het ondenkbare
kan geen vorm vinden in woorden –
woorden maken gedachten –
een gedicht breekt niet –
het vormt
wat eerder ondenkbaar was –
de schaduw van wat nog niet bestaat

Rozalie Hirs

Op 14 mei herdacht Rotterdam dat 85 jaar geleden het hart uit de stad gebombardeerd werd. In een kwartier tijd – van 13.27 tot 13.40 – vielen er 158 bommen van 250 kilo en 1.150 bommen van elk 50 kilo. Er gingen 24.000 huizen verloren, 80.000 Rotterdammers werden dakloos, bijna 900 mensen kwamen om.

Naast de traditionele herdenkingen waarbij plechtige woorden gesproken werden en kransen gelegd, regende het aan het eind van deze 14^e mei ook gedichten. Poetry International haalde  Bombing of Poems, een kunstproject van het Chileense collectief Casagrande dat al eerder in andere tijdens de Tweede Wereldoorlog gebombardeerde steden plaatsvond, naar Rotterdam.

we treuren

krachteloos kauwend
op een verhaal ter ere van jouw naam

peins ik te midden
van zoveel heroïsche daden

een bronzen gedenkplaat
de data van jouw biografie
en vier letters D*
afgewisseld door een punt

Sofia Brito (vert. Bodil Kok)

* De letters DD.DD refereren aan ‘detenidos desaparecidos’: mensen die gevangen werden genomen of vermoord door het leger of de politiemacht tijdens de dictatuur.

Er verzamelen zich die avond meer dan 3.000 mensen op de Binnenrotte in de hoop met minstens één gedropt gedicht naar huis te gaan. De meesten komen speciaal voor de poëzie. Maar weten niet wat er precies gaat gebeuren. Kunnen zich geen voorstelling maken van hoe het eruit ziet als 106.000 gedichten – 1.000 keer de 106 gedichten van 50 Nederlandse dichters, 50 Chileense en 6 leerlingen van het Rotterdamse Wolfert College ISK – uit een helikopter gegooid worden en dan langzaam naar beneden beginnen te dwarrelen.

Orion

Vele vele jaren geleden
zelfs nog voor Halley

Regende het Orioniden in de atmosfeer
meteorieten in een zwerm van kometen
steenachtig gruis
dat een spoor van licht achterliet

Zou de astronoom weten dat estela en
estrella
spoor en ster
een Latijnse wortel delen

Blikken van hier
zijn vluchtig
schieten weg vóór het moment
waarop al die
sterrenregens
überhaupt
kunnen worden voorzien
van een naam

Macarena Urzúa (vert. Lisa Thunnissen)

Het ging zoals het ook in Warschau, Londen en Madrid en die andere getormenteerde steden ging.

De verzamelde menigte wacht ietwat gelaten af. Beheerst zich. Tot het moment dat de helikopter overvliegt. Tot de gedichten. Totdat de stipjes, streepjes, fladderend blad worden. Dan kiezen mensen positie. Strekken hun armen uit. Zien het ene na het andere gedicht van koers veranderen. Worden fanatieker. Rennen soms met zijn achten achter een gedicht aan dat binnen handbereik lijkt. Maar gunnen die gelukkige zijn/haar/diens vangst.

Gezegd dat hij een man was
Hem een geweer gegeven
Hem een oorlog in gestuurd
Hem in stukken teruggekregen
Hem begraven
Hem betreurd
Hem een bevrijding onthouden
Hem danspasjes en dronkenschap onthouden
een loopbaan, pensioen, een hartaanval
Hem niet langer onthouden
Hem vergeten

Neeltje Maria Min

Aan het einde van de avond is het lang niet iedereen gelukt een gedicht uit de lucht te plukken. Maar er zijn er ook die er wel vijf of zes hebben weten te bemachtigen. Een enkeling zelfs negen. Mensen beginnen te lezen. Lezen elkaar voor. Ruilen dubbele exemplaren.

Als ze zeker weten dat er geen gedichten meer gegooid gaan worden, keren de eerste mensen huiswaarts. Tevreden. Al dekt tevreden hun gevoel niet. Ze hebben iets bijzonders meegemaakt. Even waren ze weg uit het hier en nu. Waren ze bij de mensen die het toen niet zagen aankomen. Op de plek waar 85 jaar geleden de bommen vielen die de stad voor altijd tekenden. Zonder erbij stil te staan hebben zij herdacht.

Herdenking

Een sneeuwstorm valt altijd in het niet bij de gedachte
aan een sneeuwstorm. Ja: koud. Ja: wind. Maar niet de
tijdloze ervaring van een blinde wereld, niet
het stilzetten van de maalstroom, geen stormoog vol
spierwitte gratie.

Toen stond opeens de zomer voor de deur.
De eerste hitte zonder jou. Rouw bleek een schokkerige
achtervolgingsscène in een duistere steeg
op een stralende dag. Hoe hier opeens in het donker
in de zon, waar ik je eindeloos misloop?

In het midden van een menigte die de huid afwerpt
om verder te zwermen krijg ik je terug. Eerst in flitsen,
dan gedachten aan jou zo compleet
als een rijzig recept, dwarrelen lang genoeg
om weer eens af te dwalen, als in de periferie
van een sneeuwstorm die iets goeds verwoestte.

Ik kom er niet uit. Je valt nooit in het niet.

Lieke Marsman

Niet iedereen kwam die avond in eerste instantie voor de poëzie. Maar naarmate de avond vorderde, gingen ook de mensen voor wie poëzie nog geen gesneden koek is naar een gedicht verlangen. Een gedicht om mee naar huis te nemen en daar te koesteren.
En dan daar in stilte, in de beslotenheid die hoort bij lezen, kennis nemen van de woorden. Woorden aaneengeregen tot regels, zinnen, strofen. Woorden die zeggen wat er staat en ondanks dat nog veel aan de verbeelding overlaten. Want dat doet poëzie. Poëzie zegt vaak meer dan er letterlijk staat.

want jullie zeggen dingen
die jullie niet letterlijk bedoelen

zoals: je kunt me altijd bellen
of: ik zal je nooit vergeten

alleen is altijd
niet altijd altijd

en nooit is
nooit echt nooit

maar als jullie
het niet letterlijk bedoelen

hoe
bedoelen jullie het dan

Erik Jan Harmens

Liliane Waanders (1963) is (literair) journalist, redacteur en programmamaker. Zij interviewt inmiddels al meer dan dertig jaar schrijvers op podia, was hoofdredacteur van de Boekenkrant, is betrokken bij Biografieportaal, maakt literaire programma’s, schrijft voor Awater en de Poëziekrant, werkt twee dagen per week bij De Meent, een kleine eigenwijze uitgeverij in Rotterdam, en onderhoudt een eigen literaire website: hanta.nl.