Printversie

Download hier de printversie van de lijst met muziek-luisterwijzers voor het seizoen 2019-2020.
Het aantal 'muzieknootjes' duidt op het niveau van de muziek-luisterwijzer.

Muziek uit de tijd van Karel V

verschillende componisten
Z17-01
Gecomponeerd tussen ± 1500 en 1550. Ca. 30 min.

Muziek uit de eerste helft van de zestiende eeuw wordt gekenmerkt door diversiteit. Franco-Vlaamse componisten spelen met hun verfijnde polyfone stijl een belangrijke rol in het muziekleven aan alle belangrijke hoven in Europa. Er zijn veel verschillende muzikale genres, wereldlijke muziek en puur instrumentale muziek zijn in opkomst ten tijde van Karel V.
Aan de hand van de cd 'Carlos V - La canción del emperador' door het ensemble Hespèrion XXI bespreekt de leeswijzer een aantal muziekstukken die tezamen een beeld geven van de muziek uit de vroege 16e eeuw.

Links genoemd in de luisterwijzer

De Blues, ‘American black music’

De Blues
Z18-04
Periode; 20ste eeuw. Duur: ca 60 minuten

De blues is in het begin van de twintigste eeuw in Noord-Amerika bij de Afro-Amerikanen ontstaan en heeft vele westerse populaire muziekstijlen van de twintigste eeuw ingrijpend beïnvloed. Deze luisterwijzer geeft een inzicht in de kenmerken van de blues en een historisch overzicht van het ontstaan ervan. Ook invloeden op andere muziekstijlen komen aan bod. De rode draad in de blues is de segregatie in Amerika, die tot nu toe een rol speelt en dus nog steeds in deze muziek klinkt. Er zijn vele korte muziekvoorbeelden opgenomen, totaal ruim één uur.

Links genoemd in de luisterwijzer

Romeo en Juliet

Diverse componisten
Z18-08
Periode: divers. Duur: ca 60 minuten

De bekende tragedie Romeo and Juliet van William Shakespeare heeft vele schrijvers, dichters, schilders, choreografen en filmmakers geïnspireerd. Maar natuurlijk ook componisten van allerlei muziekgenres. Zo zijn er zeker acht opera’s, veel orkestwerken en ook een aantal musicals op het thema Romeo and Juliet gebaseerd. Veel te veel om allemaal te bespreken. Deze luisterwijzer is bedoeld als kennismaking met een aantal composities waarvan enkele onderdelen zullen worden belicht.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer
 

Brandenburgse Concerten nr. 2 en 4 (1721)

Johann Sebastian Bach
Z18-01
Periode: barok. Duur: 30 minuten

De Brandenburgse Concerten van Johann Sebastian Bach zijn instrumentale composities in de stijl van de Italiaanse barok. In elk van de zes concerten krijgen enkele instrumenten bij toerbeurt een solo-rol, waarbij de musici hun vaardigheden op hun instrument kunnen etaleren. Even later voegen ze zich weer in het geheel (de tutti). Solo- en tutti-delen wisselen elkaar af en maken de Brandenburgse Concerten tot ongecompliceerde en aangename muziek. Van de zes concerten worden er twee in deze luisterwijzer besproken: het tweede concert waarin trompet, hobo, altblokfluit en viool met elkaar 'wedijveren' om de aandacht van de luisteraar, en het vierde concert waarin twee altblokfluiten en de viool in prachtige en zeer virtuoze solistische passages proberen elkaar de loef af te steken.

Links genoemd in de luisterwijzer

Branderburger Concert nr. 2, BWV 1047

Branderburger Concert nr. 4, BWV 1049 Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

 

Hohe Messe

Johann Sebastian Bach
Z17-02
Gecomponeerd tussen 1733-1749. Ca. 110 min.

Al jaren voert de Mattheus-passie de Hart &Ziel Lijst aan. Maar in het buitenland wordt juist de Hohe Messe of wel de mis in h-Moll, het meest opgevoerd. Bach schreef deze mis op het einde van zijn leven. Naast nieuwe ideeën verwerkte hij er al zijn mooiste en geliefdste composities in. Deze luisterwijzer biedt een introductie in het werk en er wordt ingegaan op de ontstaansgeschiedenis. Juist de variatie van alle muziekdelen maakt het luisteren boeiend. Het is een lang stuk: dus voor twee besprekingen of u kiest uw lievelingsstukken voor de bespreking.

Links genoemd in de luisterwijzer

De Goldbergvariaties

Johann Sebastian Bach
Z16-01
Gecomponeerd in 1741 Duurt ca. 45 minuten of 90 m

In 1741 bracht Bach het vierde deel van zijn Clavierübung uit: Aria mit verschiedenen Veränderungen vors Clavicimbal mit 2 Manualen. Ze zijn bekend geworden als de Goldbergvariaties. Dit muzikale bouwwerk wordt als een van de belangrijkste klaviercomposities uit de West-Europese muziektraditie beschouwd, met een prachtige balans tussen ratio en gevoel, structuur en speelse expressie, ingetogenheid en virtuositeit, weemoed en extase. Via deze muziekwijzer verdiept u uw kennis en inzicht in de adembenemende rijkdom en complexiteit van deze variaties.
Als de aria aan het eind van de cyclus weer klinkt zijn de noten dezelfde, maar realiseren we ons vol verbazing en verwondering dat we ondergedompeld zijn geweest in een muzikale wereld met een schoonheid zonder weerga.

Links genoemd in de luisterwijzer

Helaas zijn sommige filmpjes die in de luisterwijzer genoemd worden van You Tube verwijderd (nov.'16). Dat betreft de opname van Kimio Ishizara - met notenbeeld, en de opname van Glenn Gould. Voor beide staan hieronder alternatieven.

Actus Tragicus, Cantate BWV 106

Johann Sebastian Bach
Z19-02
Gecomponeerd in 1707. Duurt ca. 20 minuten

Honderden cantates schreef Johann Sebastian Bach, in een razend tempo. Elke cantate is niettemin een meesterwerk. De Actus tragicus (Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit, BWV 106) is  een van de bekendste. Het is een van de eerste cantates die Bach schreef, bestemd  voor een begrafenisdienst. Het sterven wordt muzikaal verwoord als een vredig binnengaan in het paradijs. Het onderwerp van de Actus tragicus is, geheel volgens het geloof in Bachs tijd, de tweedeling tussen een wereld vol ellende en de hoop op verlossing. De muziek ontroert, troost maar zit tegelijkertijd vol optimisme.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Uitgebreide biografie van Johann Sebastian Bach op Wikipedia in het hoofdstuk ‘Leven’
  • Interview op de website www.allofbach.nl; blokfluitist Heiko ter Schegget vertelt waarom de klank van twee blokfluiten een beetje gaat zweven en niet altijd zuiver kan zijn.
  • Opname 1.  Opname van de Nederlandse Bachvereniging o.l.v. Jos van Veldhoven. NB: Deze opname 1 klinkt een halve toon hoger dan genoteerd staat.
  • Opname 2. Unieke historische opname met Gustav Leonhardt, vermoedelijk uit de jaren ‘70.
  • Opname 3. The Amsterdam Baroque Orchestra & Choir o.l.v. Ton Koopman. Deze opname dateert uit de jaren ‘80. Koopman dirigeert vanachter het orgel.
  • Opname 4. Een opname met de partituur in beeld (eveneens o.l.v. Gustav Leonhardt).
  • Bladmuziek van de Actus tragicus. Kies uit de lijst partituren de tweede: CPDL #276521.
  • Diverse partituren van BWV 106 staan op www.bach-cantatas.com
  • Bewerking van de Sonatina voor piano quatre mains door de Hongaarse componist György Kurtág. Opname waarop de componist samenspeelt met zijn vrouw Márta Kurtág.
Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Chaconne (1720 en 1893)

Bach-Busoni
Z18-02
Periode: barok en romantiek. Duur: ca. 31 minuten

De chaconne van J.S. Bach uit 1720 is één is van de bekendste werken voor soloviool. Het bestaat uit een groot aantal variaties op een basmelodie. Het is een monument van ontzagwekkende inventiviteit en toont een diepgaand inzicht in de speelmogelijkheden van de viool. Nadien hebben anderen hiervan versies gemaakt voor verschillende instrumenten. De bekendste is die van Ferruccio Busoni voor piano uit 1893 in een virtuoze, romantische stijl, waarin rustige, soms verstilde momenten worden afgewisseld door razendsnelle passages en spectaculaire climaxen. De luisterwijzer volgt het origineel van Bach en de pianoversie van Busoni op de voet.

Links genoemd in de luisterwijzer

Concert voor orkest

Bela Bartok
Z17-03
Gecomponeerd in 1943. Ca. 38 min.

Dit in opdracht van het Boston Symfonieorkest geschreven werk behoort tot de populairste composities uit de 20e eeuw. Het muzikale idioom is gematigd modern en heel toegankelijk. De vijf delen bieden een grote variëteit aan muzikale structuren en de klankmogelijkheden van het orkest worden ten volle benut. Muzikale citaten en elementen van Midden-Europese volksmuziek zijn duidelijk te bespeuren. Speelsheid en dramatiek wisselen elkaar af en de muziek is zeer suggestief.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Bartók in actie met zijn fonograaf
  • De uitvoering door het Chicago Symphony Orchestra met als dirigent Sir Georg Solti
  • Het marsthema uit het eerste deel van de zevende (‘Leningrad’) symfonie van Sjostakowitsj
  • ‘Da geh’ ich zu Maxim’ van Franz Léhar
  • De uitvoering door het Chicago Symphony Orchestra met als dirigent Fritz Reiner met gelijktijdige afdruk van een piano-uittreksel

Sgt. Pepper’s Lonely Heartclub Band

The Beatles
Z19-12
Gecomponeerd in 1967

Het album Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band van de Beatles wordt door critici als hun beste elpee gezien. Dit album, uit de zestiger jaren van de twintigste eeuw, heeft de popmuziek blijvend veranderd. De creativiteit van de groep en de mogelijkheid te experimenteren in de studio droegen bij aan een omslag in de popmuziek. Als we de muziek in dit album nader beschouwen is er veel te zeggen over het ontstaan ervan. Soms lijken de songs eenvoudig, maar vaak zitten ze gecompliceerd in elkaar. Door hierop te focussen zal het luisterplezier zeker toenemen.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Twee Pianosonates, o.a. 'De Mondschein' (1796 en 1802)

Ludwig van Beethoven
Z18-03
Periode: Weense klassieken.

Duur: Sonate nr. 3 circa 25 minuten. Sonate nr. 14 (Mondschein) ca. 15 minuten. Ludwig van Beethoven schreef 32 pianosonates. De 14e sonate, de Mondscheinsonate, is geliefd vanaf zijn verschijning en geniet tot op de dag van vandaag een grote populariteit. In deze luisterwijzer wordt de Mondscheinsonate vergeleken met een enkele jaren eerder verschenen (vroege) sonate van Beethoven. Na de bespreking van de wijzer weet u waarom de Mondschein gezien kan worden als een scharnierpunt in Beethovens piano-oeuvre.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer
 

Diabelli-variaties

Ludwig von Beethoven
Z17-04
Eerste uitgave 1823. Ca. 55 min.

Tussen 1819 en 1823 componeerde Beethoven met als vertrekpunt een eenvoudige wals van de muziekuitgever Anton Diabelli, een reeks van 33 variaties. Van huis uit was Beethoven pianist en een ongehoord goede improvisator, maar vanwege zijn doofheid kon hij rond 1820 al vele jaren niet meer spelen voor publiek. De muziek in zijn hoofd, zijn tomeloze energie, zijn originele vondsten, zijn hartstochten, explosies en creativiteit kon hij alleen nog kwijt op papier. De Diabelli-variaties zijn een kroon op een imposant piano-oeuvre. Alles wat Beethoven aan expressiemogelijkheden voor het instrument in huis heeft, is erin te horen. Zo zijn deze variaties op een 'onnozel en banaal' walsje Beethovens hommage geworden aan 'zijn' instrument en aan de historie ervan, want in deze compositie brengt hij ook een groots eerbetoon aan zijn voorgangers Bach, Haydn en Mozart.

Links genoemd in de luisterwijzer


Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

De ‘Eroica’, Symfonie no. 3 in Es-groot opus 55

Ludwig van Beethoven
Z16-02
Duurt 54 minuten.

De compositie ontstond in 1803/1804 ter ere van Napoleon Bonaparte, echter nadat Napoleon zichzelf tot keizer kroonde veranderde Beethoven de titel. De muzikale stijl van de symfonie is te plaatsen tussen het classicisme en de romantiek. De luisterwijzer gaat in op het horen van de kenmerken van beide stijlen. De symfonie bestaat uit vier delen, waarin een programma (in de zin dat de muziek iets van de buitenmuzikale werkelijkheid moet uitbeelden) tot uitdrukking wordt gebracht.
(De luisterwijzer volgt vanaf juni 2018 onderstaande uitvoeringen. Wie een eerdere versie van de luisterwijzer heeft, kan dit overzicht goed gebruiken.)

Links genoemd in de luisterwijzer

Symfonie nr. 9

Ludwig von Beethoven
Z19-04
Gecomponeerd in 1823

Beethovens Negende Symfonie, zijn laatste, hoort tot de canon van de West-Europese muziek. Dat komt niet door de eerste drie delen -hoe mooi die ook zijn. Het vierde deel, de Finale, bevat de muziek op grond waarvan deze symfonie geplaatst is op de lijst van Werelderfgoed van de Unesco. 'Mooi' of 'niet mooi' zijn begrippen die nauwelijks van toepassing zijn op deze Finale, maar worden er inderdaad de idealen vriendschap en broederschap muzikaal mee uitgedragen? Het zal blijken, dat het nog niet zo gemakkelijk is om de betekenis van deze 'muziek over muziek' te achterhalen.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Opname van december 2013,  Gewandhausorkest, -koor en -kinderkoor, en het koor van de opera van Leipzig en vier vocale solisten. De leiding heeft Riccardo Chailly.
Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Symphonie Fantastique

Hector Berlioz
Z16-03
Gecomponeerd in 1830. Duurt ca.50 minuten.

De Symphonie Fantastique staat vaak op het programma van grote symfonieorkesten en is ook regelmatig te horen op de radio. Het is dan ook een aantrekkelijk muziekstuk om naar te luisteren maar zeker ook een werk om meer over te willen weten. De Franse componist Berlioz schreef dit romantische werk in 1830 op basis van zijn eigen tekst over een periode uit het leven van een artiest: hartstochtelijke liefdeswanen en koortsachtige nachtmerries zijn verklankt in vijf schilderachtige delen. De muziekwijzer geeft de vertaalde Franse tekst en luistersuggesties.

Links genoemd in de luisterwijzer

Hemelse stemmen

Hildegard von Bingen
Z19-01
Gecomponeerd tussen ca. 1125 en 1150

Duurt ca. 45 minuten.

Hildegard von Bingen (1098-1179) is een van de beroemdste vrouwen uit de twaalfde eeuw. Zij was abdis van een Benedictijns vrouwenklooster, groot intellectueel, humanist en filosoof, maar ook natuurwetenschapper en politicus. Vanaf jonge leeftijd had zij visioenen die zij weergaf in prachtige kleurrijke illustraties. Naast wetenschappelijke geschriften op gebied van onder andere theologie en geneeskunst, schreef zij een groot aantal liederen, bestemd voor gebruik in het klooster. Haar composities op eigen teksten zijn opmerkelijk expressief.
De eenstemmige muziek van Hildegard ligt dicht bij het Gregoriaanse gezang en spreekt ook in onze tijd nog velen aan.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Carmen

Georges Bizet
Z19-06
Gecomponeerd in 1875

Carmen is sinds jaar en dag de lieveling van het operapubliek. Bij de première was het publiek geschokt door het wulpse karakter van de hoofdpersoon en de brute slotscène die eindigde met een crime passionnel. Maar onderwerpen als een femme fatale, liefde, passie, jaloezie, verraad, rivaliteit, macht en haat zijn van alle tijden en zijn de ingrediënten voor dit boeiende verhaal. Maar het is vooral de prachtige muziek van Bizet, met haar vele hoogtepunten, waardoor deze opera een van de bekendste en populairste opera’s is.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

War Requiem

Benjamin Britten
Z17-05
Gecomponeerd in 1962. Ca 85 min.

Het War Requiem is een groots opgezette anti-oorlog compositie geschreven in opdracht voor de opening van de herbouwde Coventry Cathedral die in de Tweede Wereldoorlog was verwoest. Benjamin Britten combineert hierin teksten uit de katholieke requiemmis met gedichten van Wilfred Owen, die daarin zijn nietsontziende, realistische oorlogservaringen weergaf. De zeer expressieve muziek is vervat in een toegankelijk modern idioom. Deze lange compositie vergt meer voorbereiding en besprekingstijd dan een doorsnee luisterwijzer. Aanbevolen wordt de bespreking te verdelen over twee bijeenkomsten.

Links genoemd in de luisterwijzer

Diverse werken voor piano solo

Frédéric Chopin
Z19-05
Gecomponeerd tussen ca. 1830 en ca. 1849

De Pools/Franse pianist en componist Frédéric Chopin was zelf een virtuoos pianist en componeerde met name werken voor piano solo. Zijn Poolse wortels klinken door in veel van zijn composities zoals in de mazurka’s en de polonaises. De nocturnes, walsen, etudes en preludes zijn geliefd bij een groot publiek. Hij componeerde in een geheel eigen stijl die zeer herkenbaar is. De luisterwijzer maakt u bekend met een gevarieerde selectie uit zijn composities en met de muzikale middelen die zijn muziek zo uniek maakt.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Selectie uit 24 Préludes voor piano (1910-1913)

Claude Debussy
Z18-05
Periode: impressionisme (vroeg 20ste eeuw).

Duur: ca. 35 minuten. In zijn 24 Préludes roept de Franse componist Claude Debussy prachtige poëtische sfeerbeelden op. Hij doet dat onder andere met mysterieus aandoende melodieën, exotisch klinkende toonladders, vrije ritmiek en subtiel gebruik van dynamiek. Het is allereerst aan de luisteraar om eigen beelden op te roepen bij de muziek. De titels, die onderaan de stukken staan, geven een suggestie van de opgeroepen beelden. Deze luisterwijzer gaat over een selectie uit de preludes.

Links genoemd in de luisterwijzer

  1. Opname van de complete serie preludes door de Poolse pianist Krystian Zimerman
  2. Uitvoering met partituur door de pianist Claudio Arrau Boek 1
  3. Uitvoering met partituur door de pianist Claudio Arrau Boek 2
  4. Opname uit 1896 van de Danse Serpentine door Loïe Fuller
  5. Opname van Jody Sperling die danst als Loïe Fuller
  6. The Little Shepherd, opname uit 1913 van Debussy zelf.
  7. Voorbeeld gamelanmuziek
  8. Habanera uit Carmen van Bizet door de Royal Opera
  9. Cakewalk: stomme film van de Library of Congress
  10. Cakewalk: fragment uit de stomme film Uncle Tom’s cabin uit 1903
  11. Ragtime: Scott Joplin
  12. James Deaville, Debussy’s Cakewalk. Race, Modernism and Music in Early Twentieth-century Paris. Revue Musical OICRM, Vol 2 nr 1, janvier 2014.
  13. Bladmuziek boek 1
  14. Bladmuziek boek 2
Voorbeeldantwoorden op vragen in de luisterwijzer

Symfonie nr. 9 ‘Uit de nieuwe wereld’

Antonin Dvorak
Z17-06
Gecomponeerd in 1893. Ca 50 min.

De negende symfonie van Dvořák is wel zijn bekendste werk en is al jaren te vinden op de hoogste plekken van de Hart&Ziel Lijst. Deze Tsjechische componist schreef de symfonie in zijn Amerikaanse periode. Gaat het over Amerika of heeft Dvořák heimwee naar zijn Vaderland? De luisterwijzer gaat in op de verschillende onderdelen van deze symfonie en biedt achtergrondinformatie over de componist. Men zegt dat Neil Amstrong deze symfonie bij zich had bij de maanlanding.

Links genoemd in de luisterwijzer

Muziek voor de San Marco (ca.1575 tot 1612)

Giovanni Gabrieli
Z18-06
Periode: vroeg barok. Duur: ca.40 minuten.

Venetië, rond het jaar 1600. Stelt u zich die tijd voor, en bezoek in gedachten de prachtige San Marco kerk. Luister naar de concerten die daar gegeven werden, met de (voor die tijd) vernieuwende muziek van Giovanni Gabrieli (ca. 1555/57–1612). Zangers, blazers en strijkers staan verspreid opgesteld in de ruimte, waardoor een spectaculair stereo-effect ontstaat. Geniet van de grootse klanken die destijds een verpletterende indruk maakten en die ook nu nog de luisteraar in vervoering brengen. In deze luisterwijzer worden enkele hoogtepunten uit Gabrieli's oeuvre besproken, zowel puur instrumentale werken als gemengd instrumentaal/vocale kerkmuziek.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Rhapsody in Blue

George Gershwin
Z16-04
Gecomponeerd in 1924. Duurt ca. 35 minuten.

In 1924 componeerde George Gershwin in 5 weken Rhapsody in Blue. Over het ontstaan van dit werk, dat onmiddellijk een groot succes was, en de discussie erover in de muziekwereld is veel te zeggen. Kunnen we het klassieke muziek, ‘moderne’ muziek of jazz noemen? Hoe is het met deze compositie vergaan in de loop der tijden? Hoe heeft het zowel klassieke als jazz musici geïnspireerd? Heeft het een rol gespeeld in het rassenprobleem in de USA? Deze discussieonderwerpen komen aan bod, maar vooral ook hoe het stuk is opgebouwd en welke muzikale elementen, naast het luisterplezier, te horen zijn.

Links genoemd in de luisterwijzer

Peer Gynt Suites (1888 en 1891)

Edvard Grieg
Z18-07
Periode: romantiek. Duur ca. 33 minuten

De Noorse componist Edvard Grieg componeerde toneelmuziek bij het stuk Peer Gynt (1876) van de schrijver Henrik Ibsen. Jaren later stelde hij uit deze stukken twee suites samen. Deze Peer Gynt Suites zijn tot op de dag van vandaag zeer geliefd bij een groot publiek. In deze luisterwijzer volgt u de muziek die de fantasievolle avonturen van Peer Gynt tot leven brengt.

Internetlinks in de luisterwijzer:

Voorbeeldantwoorden op vragen in de luisterwijzer

Symphonie no. 92. in G major (Oxford)

Joseph Haydn
Z17-07
Gecomponeerd in 1787. Ca. 25 min.

De Symphonie no. 92 in G major (‘Oxford’) Hob. I:92 van Haydn (1732- 1809) is een laat voorbeeld van de lange reeks symfonieën die Haydn heeft gecomponeerd. Haydns muziek heeft vele musici na hem geïnspireerd. De kennis van zijn muziek geeft ons meer begrip van de muziek van vele componisten na zijn tijd. Haydns muziek is ‘luistermuziek’, toegankelijke muziek, minder ‘emotioneel’ dan de muziek van de Romantiek. Dit wil niet zeggen dat er geen originele, en voor zijn tijd nieuwe vondsten in zijn te ontdekken. Luister naar prachtige muziek gecomponeerd door een van de grondleggers van de symfonie.

Links genoemd in de luisterwijzer

Selectie uit zijn liederen

Charles Ives
Z19-09
Gecomponeerd 1894-1921

Charles Ives geldt als een van de grootste Amerikaanse componisten, zo niet de grootste. Hij componeerde onder meer bijna 200 liederen. De teksten gaan over tal van onderwerpen, van familieleven en nostalgie tot cowboyleed en oorlog. Eigenzinnig als hij was hanteerde hij daarbij iedere muziekstijl die hij passend vond voor het onderwerp, van kerklied tot mars, van simpel tonaal tot atonaal. In de luisterwijzer worden negen liederen besproken, geselecteerd op basis van variëteit en toegankelijkheid.

Links genoemd in de luisterwijzer

Uitvoeringen met partituur: Partituur
  • Partituur van Ives’ boek met 114 liederen
Nederlandse vertaling van de liederen

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Lied en symfonie

Gustav Mahler
Z19-07
Gecomponeerd in 1885

In Nederland bestaat een grote Mahlertraditie. Zo is er in 2020 opnieuw een Mahlerfestival. Deze luisterwijzer is bedoeld als een introductie voor nieuwe Mahler luisteraars. Liederen en symfonieën zijn bij Mahler nauw met elkaar verbonden. Meestal ontstonden ze min of meer tegelijkertijd. Na een eerste kennismaking met enkele liederen, volgt een bespreking van delen uit symfonie 1 en 2. Deze delen worden vervolgens besproken in relatie tot de liederen die daarin voorkomen.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Quatuor pour la fin du Temps

Olivier Messiaen
Z17-08
1e uitvoering in 1941. Ca. 50 min.

De Fransman Olivier Messiaen (1908 - 1992) componeerde het aangrijpende en ontroerende Quatuor pour la fin du Temps in de Tweede Wereldoorlog toen hij door de Duitsers in krijgsgevangenschap werd gehouden in Stalag VIIIA, een kamp in Polen. Hier waren ook een klarinettist, violist en cellist gedetineerd. Messiaen nam de pianopartij voor zijn rekening. In januari 1941 werd het stuk in een ijzige kou in een van de barakken uitgevoerd voor medegevangenen en kampwachten. Het stuk maakte op de aanwezigen een verpletterende indruk en sindsdien hoort het tot de canon van de twintigste-eeuwse West-Europese muziek.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Een opname met partituur
  • Een plaatopname (1956) van Olivier Messiaen met o.a. Etienne Pasquier die ook in Stalag VIIIA de cello speelde
  • Een visualisatie van de acht delen van de compositie (onder het tabblad Analysis)

Maria Vespers

Monteverdi
Z16-05
Gecomponeerd in 1610. Duurt 1 uur en 40 minuten.

 Het begin van de 17e eeuw vormt een keerpunt in de muziekgeschiedenis. De eerste opera's worden geschreven, instrumentale muziek krijgt een zelfstandige rol en menselijke emoties komen centraal te staan in de vocale muziek. Claudio Monteverdi staat in het centrum van deze ontwikkelingen.
Zijn Maria Vespers is levendige (kerk)muziek vol afwisseling: grootschalig en intiem, uitbundig en ingetogen. De vocale solo's doen in virtuositeit niet onder voor opera-aria's, de rijkdom aan instrumenten zorgt voor een scala aan klankkleuren.

Laat u met deze luisterwijzer meeslepen door Monteverdi's spannende muziek en maak kennis met een compleet nieuwe stijl die de muziek blijvend heeft beïnvloed.

Links genoemd in de luisterwijzer

Schilderijententoonstelling

Modest Moussorgsky/Ravel
Z17-09
Gecomponeerd in 1874. Ca. 33 min.

In de orkestratie van Maurice Ravel. Werken van de kunstenaar Victor Hartmann vormden de inspiratiebron voor Moussorgky’s Schilderijententoonstelling. Via een muzikale Promenade wordt de luisteraar langs de verschillende werken geleid, die door Moussorgsky op een zeer levendige en uitermate beeldende manier op muziek zijn gezet. De luisterwijzer gaat uit van de orkestratie van Ravel die bij het publiek een grotere bekendheid geniet dan de originele pianoversie.

Links genoemd in de luisterwijzer

         Orkestversies Ravel:           Pianoversies:    Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Le Nozze di Figaro

Wolfgang Amadeus Mozart
Z16-06
Gecomponeerd in 1786. Duurt ca. 3 uur.

Le Nozze di Figaro is de eerste en één van de meest bekende van de drie ‘Italiaanse’ opera’s van Mozart. De opera bevat vier akten en het libretto is gebaseerd op een blijspel. Het verhaal speelt zich af op een dag waarin allerlei komische en ook tragikomische ontwikkelingen plaatsvinden in het paleis van de Graaf Almaviva. De opera geeft ook impliciet commentaar op sociale en morele kwesties van de achttiende eeuw. De muziek is zeer toegankelijk en diverse melodieën zijn herkenbaar. De gekozen opera voor deze luisterwijzer wordt in historische kostuums gepeeld. De muziekwijzer gaat in op zowel de muziek als de dramatische uitvoering van de opera.

Links genoemd in de luisterwijzer

Carmina Burana

Carl Orff
Z19-11
Gecomponeerd in 1936

De Carmina Burana van Carl Orff is een populair muziekstuk dat vaak wordt uitgevoerd. De tekst ervan is afkomstig uit een middeleeuws manuscript dat in de negentiende eeuw in het benedictijnenklooster Benediktbeuren is aangetroffen. Orff heeft hier muziek op geschreven voor orkest, koor en solisten. In deze luisterwijzer wordt ingegaan op de oorsprong van het manuscript, wat wij eruit kunnen reconstrueren en maar vooral wat Orff ervan heeft gemaakt.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Pianoconcert

Willem Pijper
Z17-10
Gecomponeerd in 1927. Ca. 12 min.

Een pianoconcert van de Nederlandse componist Willem Pijper gecomponeerd in 1927 . Willem Pijper was de belangrijkste Nederlandse componist van de jaren twintig van de vorige eeuw. Hij kan als de leider van de Nederlandse avant-garde van die tijd worden beschouwd. Zijn pianoconcert is een van zijn belangrijkste composities en was ook buiten onze grenzen bekend. Dit pianoconcert kan als een voorbeeld van de Nederlandse muziek van de eerste helft van de twintigste eeuw worden gezien. De toon is dansend, jazzy met een toets van de lichte muziek van de ‘roaring twenties’. Deze twintigste eeuwse muziek vergt concentratie, maar omdat het slechts 12 minuten duurt moet dit een uitdaging zijn!

Links genoemd in de luisterwijzer

Delen uit drie concerten voor solo-instrument(en) met orkest

Francis Poulenc
Z19-10
Gecomponeerd in 1927/28, 1932 en 1938

Na de Eerste Wereldoorlog bepleitte een groep Franse componisten een nieuwe stijl van componeren: aardse muziek, muziek voor alledag, simpel van structuur. Niet de muziek van de concertzaal stond model, maar veeleer die van het circus, de music hall en de jazz. Poulenc was de belangrijkste Franse exponent van deze richting, die mede vanwege de muzikale verwijzingen naar de 18e eeuw wel ‘neoclassicisme’ wordt genoemd. Zijn melodieën zijn simpel en welluidend, met levendige ritmes en veelal traditionele akkoorden, soms gekruid met scherpe dissonanten. In de luisterwijzer wordt ingegaan op drie concerten voor solo-instrument(en) met orkest, namelijk voor klavecimbel, voor twee piano’s en voor orgel.

Links genoemd in de luisterwijzer

Concert champêtre voor klavecimbel (of piano) en orkest

Concert voor twee piano’s en orkest in d mineur

Concert voor orgel, strijkorkest en pauken in g mineur

Verdere informatie

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Wereldlijke composities

Josquin des Prez
Z16-07
Gecomponeerd tussen ca. 1475 en 1521. Ca. 45 min.

Josquin des Prez is een van de belangrijkste componisten uit de renaissance. Tijdens zijn leven was hij al beroemd, belangrijke vorsten vroegen hem om zanger of componist aan hun hof te worden. Josquin is een van de grondleggers van een nieuwe Renaissance-stijl die anderhalve eeuw lang in heel Europa wordt nagevolgd. Uit zijn ca. 200 overgeleverde werken (missen, motetten en wereldlijke werken) is een keuze gemaakt van 11 composities uit Josquins wereldlijke repertoire.

Droevige muziek, vrolijke muziek en enkele instrumentale composities laten u kennismaken met het muzikale erfgoed uit de tijd van Columbus, Copernicus en Luther.

Links genoemd in de luisterwijzer

Gianni Schicchi

Giacomo Puccini
Z16-08
Gecomponeerd in 1918. Totale duur ca. 54 minuten

In 1918 vond de première plaats van Il Trittico (De Triptiek) van Giacomo Puccini (1858-1924). Il Trittico bestaat uit drie korte opera’s (eenakters) waarvan Gianni Schicchi de laatste is. Gianni Schicchi is een komische opera. De kern van het verhaal is gebaseerd op een paar regels uit Dante’s Divina Comedia. U maakt kennis met de inhalige familie Donati die het testament waarin zij onterfd zijn verdoezelen en koortsachtig op zoek gaan naar een oplossing. Zij krijgen hierbij de hulp van Gianni Schicchi. Worden hier misschien de bedriegers bedrogen? Geniet van het hilarische verhaal, alle echte en valse emoties, een aandoenlijk liefdesverhaal en natuurlijk van de prachtige, meeslepende muziek.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Gianni Schicchi: uitvoering van de Wiener Staatoper uit 2000, met Duitse ondertiteling. Dirigent: Michael Boder, regie en enscenering: Marco Arturo Marelli.
  • Het libretto van de opera: de Italiaanse tekst met ernaast een Engelse vertaling
  • De partituur van Gianni Schicchi
  • Uitvoering uit 2004, Glyndebourne Festival Opera, London Philharmonic Orchestra o.l.v. Vladimir Jurowski
  • Uitvoering van de Scala Milaan uit 2008 onder leiding van Ricardo Chailly, met Spaanse ondertiteling
  • The story of Dante’s Gianni Schicchi and Regnard’s Légataire universel.

Dido and Aeneas

Henry Purcell
Z16-09
Voor het eerst opgevoerd in 1689. Duurt ca. 55 min

Deze opera gaat over de kortstondige, heftige liefdesaffaire tussen de uit Troje gevluchte Aeneas en Dido, koningin van Carthago, naar het verhaal van Vergilius. Gekozen is voor de filmuitvoering met dirigent Richard Hickox op YouTube.

Het bekendste onderdeel is de klaagzang van Dido, vaak aangemerkt als één van de meest indringende uit de muziekgeschiedenis. De opera biedt volop afwisseling: behalve de liefdesaffaire die eindigt met het vertrek van Aeneas en Dido’s dood uit wanhoop, ook samenzweringen van heksen, een jachtpartij en verschillende dansen. De muziek spreekt direct aan en heeft sterke emotionele uitdrukkingskracht zonder hol vocaal vertoon.

Links genoemd in de luisterwijzer

Pianoconcert in G en Pianoconcert voor de linkerhand

Maurice Ravel
Z16-10
Gecomponeerd in 1929-1931. Duurt ca. 41 minuten

Maurice Ravel (1875-1937) componeerde tussen 1929 en 1931 twee muzikaal zeer toegankelijke concerten voor piano en orkest, die naast duidelijke verschillen ook veel overeenkomsten vertonen. In beide composities worden dromerige melodieën afgewisseld met felle ritmiek en wordt veel gebruik gemaakt van jazz-effecten. Goed is te horen dat Ravel uitblonk in schrijven voor het orkest met zijn diversiteit aan klankkleuren. Het eerste concert bestaat uit drie delen, waarvan het eerste en laatste deel hoge eisen stellen aan de virtuositeit van de solist. Het tweede deel bestaat uit een lang uitgesponnen, typische Ravel-melodie die herhaald wordt, met daar tussenin een sublieme muzikale climax. In het tweede concert speelt de pianist alleen met de linkerhand. Ravel schreef het voor de Oostenrijkse pianist Paul Wittgenstein, die in de Eerste Wereldoorlog zijn rechterarm had verloren. Hoewel ook in dit werk een driedeligheid is te bespeuren, gaan de onderdelen bijna ongemerkt in elkaar over.

Links genoemd in de luisterwijzer

Verklärte Nacht

Arnold Schönberg
Z19-08
Gecomponeerd in 1899

Arnold Schönberg (1874-1951) heeft op de West-Europese muziek van de twintigste eeuw een zeer grote invloed gehad. Zijn naam is verbonden met twaalftoonsmuziek (dodecafonie), maar zijn muzikale wortels liggen in de negentiende-eeuwse romantiek van Brahms en Wagner, en die wortels heeft hij nooit verloochend. Zijn strijksextet Verklärte Nacht, een van zijn vroegste en meest bekende werken, getuigt ook van deze muzikale traditie, maar laat eveneens horen dat Schönberg grenzen opzoekt om zijn muziek zo expressief mogelijk te laten klinken.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Videoregistratie op YouTube van een uitvoering door het Franse strijkkwartet Quatuor Ebène, voor de gelegenheid aangevuld met een altist en een cellist. Het is een live-opname tijdens een kamermuziekfestival in Wissembourg in de Elzas in 2014.
  • Youtube-link met notenbeeld

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Liederencyclus Winterreise

Franz Schubert
Z16-11
Gecomponeerd in 1827. Duurt ca. 75 min.

Met zijn liederencyclus Winterreise weet de componist Franz Schubert een adembenemende sfeer te creëren. De vierentwintig gedichten van Wilhelm Müller beschrijven de schijnbaar doelloze reis door een winterlandschap van een in de liefde zwaar teleurgestelde man. Tijdens zijn reis maken we kennis met zijn herinneringen, overpeinzingen, zijn eenzaamheid en de vele emoties die hiermee gepaard gaan. Schubert is beroemd om de manier waarop hij de sfeer van de gedichten muzikaal tot uitdrukking brengt. Laat u meevoeren op deze reis en maak zo kennis met het Duitse romantische lied.

Links genoemd in de luisterwijzer

  1. Uitvoering van Winterreise door de tenor Dietrich Fischer-Diskau en de pianist Alfred Brendel
  2. Voorbeeld van een draailier
  3. Uitvoering van het lied Erstarrung door de tenor Ian Bostridge en pianist Julius Drake
  4. Uitvoering door Wende Snijders van gedeeltes uit de liederen Gute Nacht, Der Lindenbaum en Wasserflut ten in het programma Podium Witteman. Zij is te zien aan het einde van het programma: 1:15:00 – 1:23:00
  5. De trailer van de voorstelling Wende zingt Winterreise. Hier ziet u in een tijdsbestek van twee minuten korte, aan elkaar gemonteerde gedeeltes uit een selectie van de liederen.
  6. Uitvoering van Die Krähe in de hertaling van Jan Rot door zanger Maarten Koningsberger en pianist Roger Braun. Dit is een gedeelte uit een uitzending van Vrije Geluiden VPRO 0:00 – 1:40).
         Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer
 

Dichterliebe

Robert Schumann
Z17-11
Gecomponeerd in 1840, gepubliceerd 1844 Ca. 30 min

Het jaar 1840 is bekend geworden als Schumanns liederenjaar. Behalve de liederen waaruit later Dichterliebe is samengesteld, componeerde hij dat jaar ook de liedcycli Liederkreis en Frauenliebe und Leben, en als verjaardagscadeau voor zijn geliefde Clara een boeket liederen op gedichten van diverse schrijvers: Myrrthen. Dichterliebe vertelt het verhaal van een ontluikende liefde van een dichter. De liefde blijkt echter onmogelijk en de dichter moet er afstand van nemen. De liederen van Dichterliebe zijn gemaakt op gedichten van Heinrich Heine, die zijn liefdesverdriet soms nogal ironisch en sarcastisch verwoordt. Is dat ook in Schumanns muziek te horen?

Links genoemd in de luisterwijzer

Nederlandse vertalingen van de Dichterliebe, gezongen door Matthijs Wilmink, vertaald door Seth Gaaikema:

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

Musikalischen Exequien

Heinrich Schütz
Z17-12
Gecomponeerd in 1635. Ca. 35 minuten.

Tijdens de Dertigjarige Oorlog, begin zeventiende eeuw, was het leven in Duitsland geen pretje. Katholieken en gereformeerden bestreden elkaar op leven en dood. Onder die omstandigheden schreef Heinrich Schütz de prachtigste muziek. Met eenvoudige middelen weet hij een maximum aan muzikale intensiteit over te brengen, beïnvloed als hij was door de exuberante muziek die in die tijd in Italië opgang deed. De Musikalischen Exequien componeerde hij voor de begrafenis van de Graaf van Gera. Droefenis blijkt ook deze keer weer de mooiste muziek op te leveren.

Kleurrijke koormuziek, afgewisseld door instrumentale delen, die ook nu nog veel muziekliefhebbers aanspreekt.

Links genoemd in de luisterwijzer

  • Lenen van de voor de bespreking gebruikte cd Heinrich Schütz - Muskalische exequien door Vox Luminis o.l.v. Lionel Meunier (2011, Ricercar RIC 311) voor leden van de Openbare Bibliotheek
  • Uitvoering door Vox Luminis op YouTube
  • Uitvoering door La Chapelle Royale op YouTube
  • Deel Ia door Vox Luminis (opname met beeld)
  • Deel Ib door Vox Luminis (opname met beeld)
  • Deel II door L'Almodí Cor de Cambra (opname met beeld)
  • Deel III door het Salicus Kammerchor (opname met beeld)
  • Bladmuziek

Vier letzte Lieder

Richard Strauss
Z17-13
Gecomponeerd in 1948. Ca. 22 min.

In 1948, een jaar voor zijn dood, componeerde Richard Strauss op gedichten van Hesse en Eichendorff vier liederen voor sopraan en orkest. Naast gevoelens van lente en levensvreugd, overheersen in deze gedichten nochtans de thema’s afscheid, berusting en dood. De muziek sluit naadloos aan bij de in de tekst vervatte emoties en is gecomponeerd in een zeer toegankelijke, laat-romantische stijl. Deze prachtige muziek geldt voor veel mensen als één van hun meest indringende luisterervaringen.

Links genoemd in de luisterwijzer

 

L'Histoire du soldat

Igor Stravinsky
Z16-12
Gecomponeerd in 1918. Duurt 1.24.37 uur

Stravinsky ( 1881-1971) schreef dit stuk voor een kleine bezetting in 1918. Dus een jonge Stravinsky. Het wordt zelden in een concertzaal uitgevoerd en is zeker niet op de radio te horen. Maar vanwege de kleine instrumentale bezetting en verschillende rollen o.a. van een verteller, wordt het stuk vaak gebruikt bij kamermuziekseries of als losse productie. Het is een interessant thema: een soldaat op verlof, die zijn ziel (zijn viool) verkoopt aan de duivel. Het verhaal kent al veel verschillende vertalingen en uitvoeringen. Er is gekozen voor een uitvoering van het Kamermuziek Festival Utrecht 2011 van Janine Jansen. Door het beperkte aantal instrumenten is de compositie heel goed te volgen.

Links genoemd in de luisterwijzer

Brockes-Passie

Georg Philipp Telemann
Z19-03
Gecomponeerd in 1716

Totale werk duurt 2,5 uur, toegelichte fragmenten ca. 1 uur.

‘Moge mijn pen zich bevochtigen met tranen, opdat hij zulk nat ook bij anderen uitlokt’, schrijft Telemann in het voorwoord van zijn partituur van zijn Brockes-Passie (TWV5:1).
De Brockes-Passie is gebaseerd op het Lijdensverhaal van Jezus, op rijm gezet door de Duitse dichter Bartold Brockes (1680-1747). Deze volgde niet één Evangelie maar dichtte op basis van de vier Evangeliën het lijdensverhaal tot een eigen, zeer aangrijpend verhaal. Dit tot grote ergernis van o.a. de Lutherse Kerk. Diverse componisten waaronder Telemann, Händel en Reinhard Keiser, gebruikten deze niet-liturgische tekst voor een passie en zo ontstonden de Brockes-passies. Ze werden niet in de dienst gebruikt. In Hamburg werd de uitvoering van de Brockes-passies zelfs verboden, daardoor raakten ze in onbruik. Telemanns Brockes–Passie is fantasierijk en zit vol muzikale vondsten die zelfs overgenomen werden door J.S. Bach en door Haydn.

Links genoemd in de luisterwijzer

Voorbeeldantwoorden op de vragen in de luisterwijzer

De Vier Jaargetijden (1723)

Antonio Vivaldi
Z18-09
Periode: barok. Duur: ca 40 minuten

Wie kent ze niet, de beroemde Vier Jaargetijden van Vivaldi? Iedere dag is er wel een deel op de radio te horen, steevast prijken de vier concerten in de top-100 van meest geliefde klassieke werken. Hoe slaagde Vivaldi erin om de verschillende karakters van de vier seizoenen in muziek uit te drukken? Huiver mee met L'inverno (De winter), hoor de lente ontwaken in La primavera (De lente), ervaar hoe zinderende warmte klinkt in L'estate (De zomer) en droom weg met de melancholische klanken van L'autunno (De herfst). Le quattro stagioni, vier korte concerten voor viool en strijkers.

Links genoemd in de luisterwijzer

Delen uit Tristan und Isolde. Eerste opvoering 1865.

Richard Wagner
Z18-10
Periode: romantiek. Duur; ca. 40 minuten.

Deze opera is gebaseerd op de middeleeuwse sage van Tristan en Isolde. Hun zinderende, maar verboden liefde leidt tot de noodlottige, tragische dood van beiden. De luisterwijzer beperkt zich tot vier fragmenten in verschillende ensceneringen en versies. De Liebestod geldt als een van de meest indringende ervaringen uit de muziekgeschiedenis.

Links genoemd in de luisterwijzer