Interview met Mirjam Walraven, initiatiefneemster van de leesclub voor slechthorenden en doven
Toen ze 35 jaar oud was moest ze haar werk als maatschappelijk werkster in het tweetalige Friesland opgeven. “Het letten op non-verbale signalen, dat ik deed vanaf mijn zevende jaar, werd mijn kracht, maar mensen moeten wel Nederlands spreken, anders gaat het niet”, vertelt ze. Mirjam verhuisde naar Hilversum en werd staffunctionaris in het Algemeen Maatschappelijk Werk. Zij deed een HBO-opleiding tot docente gebarentaal en ging werken als docente en tolk.
De laatste twaalf jaar voor haar pensionering werkte ze opnieuw als maatschappelijk werkster voor doven en slechthorenden bij een GGZ instelling. Sinds drie jaar is ze gepensioneerd. Ze is vanaf de start in 2016 enthousiast lid van de Senia leesgroep literatuur voor slechthorenden en doven in Hilversum; tot nu toe de enige Senia leesgroep in Nederland voor deze doelgroep.
Doof en toch praten in een leesgroep
Hoe kun je, bijna doof, in een leesgroep communiceren, vraag ik haar. Mirjam: “Dat kan alleen als het goed georganiseerd is. Onze leesgroep heeft vijf deelnemers, een ‘horende’ voorzitter en een vaste schrijftolk. Iedere deelnemer heeft een tablet voor zich staan. De schrijftolk heeft een Velo Typewriter op schoot waarop ze typt wat er wordt gezegd en dit wordt op de tablet meteen weergegeven. Zij doet dat in het tempo waarin iemand praat, zo’n 600 aanslagen per minuut. De voorzitter zorgt ervoor dat mensen niet door elkaar praten. Zij volgt de Senia leeswijzer, zoals in elke Senia leesgroep gebeurt. En zij regelt de pauze voor de schrijftolk, vaak elk half uur. De schrijftolk kan dan even ontspannen. We hebben zes boekbesprekingen per jaar en dan nog eentje voor de gezelligheid. Dan bespreken we geen boek maar praten we over andere dingen die ons bezighouden. De schrijftolk is er dan natuurlijk ook bij.”
Schrijftolk: de oren voor slechthorenden
De schrijftolk lijkt het cement van een leesgroep voor slechthorenden en bijna doven. Is dit een vak dat je kunt leren, vraag ik. “Er is een tweejarige opleiding voor nodig aan de Hogeschool in Utrecht. We hebben genoeg tolken met gebarentaal. Maar voor veel ouderen die doof worden is het moeilijk om die taal nog te leren. Schrijftolken zijn dan onmisbaar. Nu zijn er al veel te weinig, terwijl ze in de toekomst steeds meer nodig zullen zijn. Als je deze opleiding doet heb je gegarandeerd fulltime werk. En je doet er heel veel mensen een plezier mee. Merk je dat een ouder iemand in je buurt erg slechthorend wordt, wijs ze dan op de mogelijkheid van een schrijftolk.”
Een verborgen wereld
Ik kom op straat en in mijn omgeving weinig mensen tegen die doof zijn, wel zie ik geregeld blinde mensen. Hoe kan dat? “Het is een verborgen wereld”, zegt Mirjam. ”Je ziet niet aan mensen dat ze doof zijn. En dat is anders bij mensen die blind zijn. Die zie je heel aarzelend en vaak met een stok lopen.”
“De slechthorende hoort er ook slecht bij”, vertelt Mirjam verder. ”Als je in een gezelschap bent en niet goed hoort wat er gezegd wordt kun je twee dingen doen. Of je duwt je in het geluid en gaat heel dichtbij iemand zitten of je leunt achterover omdat je het toch niet kunt horen. Je komt dan of te nieuwsgierig of ongeïnteresseerd over. Dat wordt door de toehoorders vaak niet goed begrepen. Ook niet dat het keihard werken is: dat het puzzelen is om te begrijpen wat er gezegd wordt”.
Weg met de schuchterheid
Hoe organiseer je voor jezelf je communicatie met anderen als je doof wordt? “Je moet goed voor jezelf zorgen”, zegt Mirjam. “Bijvoorbeeld niet zeggen ‘ik hoor een beetje slecht’. Ik zeg altijd ‘ik ben doof. Ik moet zien wat jij zegt. Als ik niet zie wat jij zegt, heb jij dat voor mij niet gezegd’. Dat heb ik door schade en schande moeten leren. Dus wees niet bescheiden. Toen de toenmalige NVVS (Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden) 90 jaar bestond is het boekje Weg met onze schuchterheid gepubliceerd. Een aanrader!”
“Soms”, bekent Mirjam, “doe ik mijn gehoorapparaat uit. Dan is er volledige stilte. Dat kun jij je als horende niet voorstellen. Ik vind dat heerlijk, dan pak ik een boek en ga in de tuin zitten lezen”.
De tijd is omgevlogen, we moeten stoppen. Het is een levendig gesprek geworden met een wijze, strijdbare vrouw die graag en boeiend vertelt; rustig en duidelijk articulerend. Mijn laptop, die ik heb meegenomen als een soort schrijftolk, heb ik niet nodig gehad.
Ria Hullegie