Op excursie naar het Damesleesmuseum in Den Haag

De excursie begint met een lichte lunch in La Brasserie in de sfeervolle Bankastraat. Daar vandaan is het maar een paar minuten lopen naar het Damesleesmuseum aan het Nassauplein. Even later zitten we in comfortabele fauteuils te luisteren naar het welkomstwoord van presidente Marieke Spliethoff. Met zijn aan drie wanden hoge boekenkasten, kleine ronde tafels en antieke schemerlampen houdt de kamer waarin we ons bevinden het midden tussen een particuliere bibliotheek en een salon uit de boeken van Couperus.

Een bibliotheek voor vrouwen

Terwijl wij genieten van een kopje thee met een lekker koekje vertelt rondleidster Alice van Breen ons in kort bestek de geschiedenis van het Damesleesmuseum aan de hand van de verschillende locaties waar het door de jaren heen was gevestigd. Twaalf jonge dames uit de betere kringen richtten in 1894 deze bibliotheek op naar het voorbeeld van leesmusea in Kopenhagen en Amsterdam. Zij wilden graag goede boeken lezen en dat was in die tijd voor vrouwen niet zo makkelijk. Pas in 1902 werd in Nederland de eerste openbare bibliotheek opgericht. Veel leesgezelschappen met een eigen uitlening van boeken en tijdschriften waren alleen toegankelijk voor mannen. Vanaf nu konden leeslustige dames terecht bij het Damesleesmuseum, gevestigd in twee kleine kamers boven een katoenwinkel op Noordeinde nummer 15.

Hierna is het Damesleesmuseum nog verschillende keren verhuisd, steeds naar een groter onderkomen wegens uitbreiding van het ledenbestand. In de oorlog werd het fraaie gebouw op de Lange Vijverberg in beslag genomen door de burgemeester en vonden de boeken deels onderdak bij de Rijks Radio-Omroep in Hilversum. Na 1945 probeerde men de draad weer op te pakken en in 1950 werd dit statige pand aan het Nassauplein gekocht van de bekende familie Thorbecke.   

Opkomst en neergang

Aan het eind van het eerste jaar dat het Damesleesmuseum bestond, waren er 146 leden. In de bloeitijd aan het begin van de twintigste eeuw steeg het aantal leden naar 1478. Doordat de notulen van de bestuursvergaderingen altijd zijn bewaard, is er nog veel bekend over hoe het er in het verleden aan toeging. Zo weten we dat er destijds mensen in loondienst waren, zoals een huishoudster en een zogenaamde ‘groom’, een jongeman die de boeken thuisbezorgde en de fietsen van de dames wegzette. Toen in de jaren ’60 en ’70 veel vrouwen gingen werken en er tv kwam, werd er opeens een stuk minder gelezen. Het ledental liep dramatisch terug, het personeel moest worden ontslagen en het werk werd voortaan door vrijwilligers gedaan. Tegenwoordig zijn er zo’n 500 leden, genoeg om te kunnen draaien. Sinds 1974 kunnen ook mannen lid worden.  

Wandeling door het gebouw

Na deze informatie mogen we een kijkje nemen in de diverse kamers vol boekenkasten. Er zijn inmiddels ruim 35.000 boeken, behalve Nederlandse ook veel Engelse, Franse en Duitse, want alles wordt zoveel mogelijk in de oorspronkelijke taal gelezen. De boeken zijn niet in alfabetische volgorde gerangschikt maar in volgorde van aanschaf. In de twee grote kamers-en-suite op de eerste verdieping bevinden zich de nieuwe titels en de Nederlandse en buitenlandse tijdschriften. Elders en in de kamers op de benedenverdieping staan de oudere boeken, vaak voorzien van een lichtbruine kaft. Er zijn veel unieke eerste drukken bij. Alice van Breen laat ons het allereerst verworven boek zien: een dichtbundel van Hendrik Tollens.

Het leescomité

Aan het eind van de rondleiding bekijken we de uitleenkamer op de eerste verdieping. Op een tafel naast de computers liggen de aanwinsten van de maand ter inzage. Enkele plaatselijke boekhandels leveren steeds een flinke stapel boeken op zicht, die vervolgens worden gekeurd door het leescomité. Alice van Breen: “Een voordeel boven de gewone bieb is dat de grootste prut er dan uit is.” De collectie wordt zo maandelijks uitgebreid met tien Nederlandse, tien Engelse, twee Franse en twee Duitse boeken, behalve fictie ook biografieën en natuur- en reisboeken. Van elk uitgekozen boek wordt maar één exemplaar opgenomen en dat wordt nooit meer weggedaan. Op de eerste zaterdag van de maand is er een loting wie van de belangstellenden de nieuwe aankopen het eerst mee naar huis mag nemen.

Dagelijkse gang van zaken

De bibliotheek is geopend van donderdag tot en met zondag van 10:00 tot 16.30 uur. De contributie bedraagt € 45,- per jaar. “Wat meer leden zou prettig zijn” zegt Marieke Spliethoff. “Er werken hier zo’n vijftig vrijwilligers. We organiseren lezingen of activiteiten rond een bepaald taalgebied, zoals een Duitse middag. Er zijn regelmatig rondleidingen en je kunt hier ook met je leesclub op bezoek komen.”

Ex libris

Het is aangenaam vertoeven in deze rustige bibliotheek waar het boek al 125 jaar wordt gekoesterd. Mooi dat zoveel oudere en zelfs antiquarische uitgaven worden bewaard en dat de nieuwste topliteratuur hier zo snel beschikbaar is. Voor ons als boekenliefhebbers van Senia voelt deze excursie misschien wel als ‘thuiskomen’. Bij het afscheid krijgen we allemaal een boekenlegger cadeau. Daarop staat het ex libris van het Damesleesmuseum afgebeeld met het welgekozen motto: ‘Door lezen wijder horizont’.

Wil de Graaf