Werkgroep Duits

Sonngard Winkler is oprichter van de werkgroep Duitse literatuur. José Jegen is sinds 2011 lid van de werkgroep. Straks, als Jutta Siemen de werkgroep heeft verlaten, zijn ze de enige vrouwen in de ‘vijfman’ sterke werkgroep met Jan Luyten, Dick Venema en -nieuw- Henk Weger, die zich momenteel inwerkt.  
“We werken samen met de Rijksuniversiteit Groningen”, vertelt Sonngard, met een duidelijk Duits accent. “Ik ben geboren en getogen in Duitsland, woon nu vijftig jaar in Nederland.” Ook José praat met een licht accent. Zij heeft, o.a. door het werk van haar ouders, van jongs af aan veel tijd in Duitsland doorgebracht. Beiden hebben Duitse taal-en letterkunde gestudeerd.
Het valt op dat ze voorzichtig en heel zorgvuldig hun woorden kiezen. Sonngard: “Dat is wel een beetje Duits. Duitse schrijvers, maar ook de sprekers van die taal, maken vaak lange zinnen met veel bijzinnen. Ze ‘gründeln’ (de diepte ingaan} graag. Ik ben wel vernederlandst. Als ik Duitse televisie zie, denk ik vaak: ‘ had je dat niet iets eenvoudiger kunnen zeggen ?” José vult aan: “Nederlanders zijn directer en formuleren kortere zinnen. Dat zie je ook terug in de wetenschappelijke taal.”

Hoe gaat het reilen en zeilen in jullie werkgroep?
Sonngard: “Onze literatuurlijst is heel divers. Het veld waaruit wij kunnen putten is breed. Het gaat niet alleen om schrijvers uit Duitsland, maar ook om Duitstalige schrijvers uit Oostenrijk en Zwitserland. Er zijn veel thema’s en onderwerpen. Alle werkgroep leden brengen vijf boeken in, die ze zelf graag lezen. Iedereen beoordeelt alle vijfentwintig boeken. Daarna is het stemmen tellen.” José: “ Voor ons is het belangrijk dat een boek nieuwe inzichten biedt, vernieuwend is. Dan denk ik ook aan perspectief en stijl. Uiteindelijk willen we elk jaar twaalf nieuwe boeken op de literatuurlijst plaatsen.” Sonngard: “De werkgroep schrijft alle leeswijzers zelf. Het moeilijkste van het schrijven van leeswijzers, vind ik het maken van de discussievragen. Neem ik mijn eigen mening niet te erg mee? Zijn de vragen te ingewikkeld? Gelukkig lezen anderen ook mee.”

Wie zijn die mensen in die leesgroepen Duitse literatuur?
Sonngard: “ Ik doe al heel lang mee in een leesgroep in Amsterdam, omdat ik wilde weten of de praktijk en de theorie bij elkaar aansloten. Wij worden ook regelmatig  gevraagd de ambassadeurs te ondersteunen bij de oprichting van nieuwe leesgroepen. De deelnemers, die ik gezien heb, komen uit alle  beroepsgroepen.” José: “Het zijn vaak wel mensen die iets met Duitsland hebben. Ze hebben een Duitse moeder of ze hebben er gewerkt.” Sonngard: “Iemand in mijn groep doet mee omdat hij liefhebber is van de componist Richard Wagner”.

Waarin verschilt  Duitse literatuur van Nederlandse literatuur?
José: ”De Duitse literatuur is maatschappelijk geëngageerd. Dat heeft te maken met de geschiedenis van Duitsland. Er is veel literatuur over de periode van het nazisme, over de scheiding tussen Oost- en West-Duitsland en over de overwinning van die scheiding. De Oostenrijkse literatuur heeft een heel andere achtergrond, die hebben niet die schuldcultuur zoals in Duitsland, die hebben meer afstand. De Zwitsers delen hun land met de Italianen en de Fransen. Daar spelen weer andere dingen. Omdat het Duitse taalgebied veel groter is dan het Nederlandse taalgebied, is de diversiteit aan thema’s binnen de literatuur ook veel groter. ”Sonngard: “Politiek heeft altijd een grote rol gespeeld in de Duitse literatuur.” José: “Denk aan Günter Grass, ‘Die Blechtrommel’,  Heinrich Böll, over het naoorlogse leed van mensen in die verscheurde gezinnen. Over hoe mensen zich gedroegen na de oorlog, hoe dat invloed op hen heeft gehad. De literatuur in Nederland is erg ik-gericht. Dat bestaat ook wel in Duitsland, maar in veel mindere mate.”

Leerlingen op de middelbare school kiezen steeds minder vaak voor Duits. Hoe komt dat denken jullie?
José: “Duitsland was lang impopulair, ook bij ouders, vanwege de oorlog. Als je moet kiezen tussen Duitsland en Frankrijk, dan lijkt Duitsland ook minder exotisch, wat minder charmant. Misschien spelen die zaken onderhuids een rol. Mijn indruk is dat leerlingen nu het liefst helemaal niet kiezen voor Duits of Frans, maar voor Engels, omdat iedereen toch Engels spreekt. En vergeet de gamewereld niet.” Sonngard: “Ik hoor vaak dat het aan de naamvallen ligt. Het is jammer. Ik vind Duits een heel kleurrijke taal. Je kunt met één woord vaak heel veel uitdrukken.” José: “Je wereld wordt groter als je de literatuur van een ander land leest. Je leert veel over de geschiedenis van het land. Het is  voor het begrip van elkaar goed om elkaars boeken te lezen.” Sonngard: “Het is natuurlijk ook heel goed voor je taalontwikkeling.”

Welke Duitstalige boeken zouden jullie de lezers van de nieuwsbrief willen aanraden?
Sonngard: “ Wolfszeit van “Harald Jähner. Heel informatief omdat de schrijver vanuit verschillende perspectieven de tijd in Duitsland na 1945 beschrijft.” José: “Ik vind Daniel Kehlmann de beste literaire schrijver van dit moment. Zijn boek Tyll is trouwens, net als Wolfszeit, vertaald in het Nederlands. Allegro Pastell van Leif Randt komt nu op de literatuurlijst. Dat gaat over het perspectief van de dertigers. Er komt een heel andere maatschappij naar voren, gericht op het persoonlijk beleven, meer ik-gericht. Ik vond het confronterend om te lezen hoe de beleving in de tijd veranderd is.”

Ria Hullegie