Home Betoverende stilte

Betoverende stilte

Florian Illies

Alfabet Uitgevers 2024 | 236 pagina's
U25-02

Caspar David Friedrich (1774-1840) wordt algemeen gezien als de grootste schilder van de vroege Duitse Romantiek. Maar dat is niet altijd het geval geweest. Tijdens zijn leven werd zijn werk weliswaar gewaardeerd (Goethe!) en door enkele verzamelaars gekocht, maar beroemd was hij niet en al snel na zijn dood raakte hij in vergetelheid. Begin negentiende eeuw werd hij herontdekt en steeg zijn roem gestaag. Helaas kwam er ook adoratie van verdachte zijde: de nazi's annexeerden zijn kunst en bezoedelden daarmee zijn kunstenaarschap. Vanaf de jaren zeventig is zijn rol in de kunstgeschiedenis onomstreden en zien sommige kunstcritici in zijn werk zelfs een voorbode van de abstracte schilderkunst. Het schilderij van een wandelaar die vanaf een rotsblok uitkijkt op een beneveld landschap groeide uit tot publiekslieveling. In 2024 werd Friedrichs tweehonderdvijftigste geboortedag groots gevierd met tentoonstellingen en publicaties.

De Duitse schrijver en kunsthistoricus Florian Illies schreef met 'Betoverende stilte' een sprankelende schets van Friedrichs leven en werk tegen de achtergrond van tweehonderdvijftig jaar Duitse geschiedenis. Het boek is onderverdeeld in vier delen, vernoemd naar de vier klassieke elementen: vuur, water, aarde en lucht. Geen brave levensbeschrijving van de wieg tot het graf, maar een origineel, thematisch opgezet werk dat Friedrich dichter bij onze tijd brengt.

Reacties uit de pers

Joost de Vries schrijft in De Groene Amsterdammer van 5 juni 2024: “Illies is een charmante, aangename verteller… al zal hij geleerde kunsthistorici nog steeds gek maken omdat hij weinig meer doet dan anekdote aan anekdote rijgen. Maar zijn zorgvuldig gekozen anekdotes maken deze keer een interessante optelsom: heel ongedwongen, heel speels illustreert Illies zo de ongrijpbaarheid van kunst. De betekenis staat nooit vast.”
Maarten Doormans recensie in NRC van 25 april 2024, Genie met enorme rode bakkebaarden, opent met de opmerking “de romantische schilder Caspar David Friedrich was bepalend voor hoe we tot op de dag van vandaag de natuur beleven. In een nieuwe biografie wordt zijn Weltschmerz terughoudend opgediend.”
Joke de Wolf noemt het boek in Trouw van 29 juni 2024 “een prettig, knap gecomponeerd verhaal, behapbaar voor een breed publiek.”
Geertjan de Vugt besluit zijn stuk voor de Volkskrant van 17 mei 2024 met: “Je kunt je eindeloos verdiepen in alles wat er over hem geschreven is, je kunt je tureluurs staren op zijn imposante werken, je kunt je blijven verwonderen over dat grillige leven, maar uiteindelijk vergaat het ons allen zoals de figuren op zijn doeken, zoals de eenzame wandelaar boven de nevelen of de monnik op het strand: het geheim van waar we precies naar kijken als we naar de schilderijen van Friedrich staren, blijft in een dikke mist gehuld.”
Hans van der Heijde vindt in zijn recensie op literair weblog Tzum dat “Illies er goed in is geslaagd om zonder de lezer op dwaalsporen te brengen min of meer parallel aan elkaar drie geschiedenissen te vertellen, die van Caspar David Friedrichs leven, die van zijn werk en die van de perceptie daarvan.”
Liliane Waanders schrijft op het online literair magazine hanta.nl: “Illies is een begenadigd verhalenverteller… Hij weet gedenkwaardige geschiedenis(sen) in een boeiend concept te vatten. In Betoverende stilte pakt het kruisen van historische perioden met de vier elementen goed uit waar het het begrip voor (de ontvangst van) het werk van Friedrich betreft. Wel is Illies soms te stellig als het de schildertechnische kwaliteiten van Friedrich betreft. Ondanks dat is Betoverende stilte een origineel, prettig leesbaar en verhelderend boek.”
Maarten van Bracht tipt het boek in de VPRO-gids van 30 april 2024: “Via de wordings- en receptiegeschiedenis van onder andere topstukken Kreidefelsen auf Rügen en Der Wanderer über dem Nebelmeer wekt Florian Illies in Betoverende stilte eerbiedig romanticus Friedrich in essentiële episoden prachtig tot leven, ondergebracht in de ‘elementaire’ hoofdstukken Vuur, Water, Aarde en Lucht.”
Van Anneke van Ammelrooy staat een helder artikel op Biografieportaal.nl waarin zij ook de zwakke kanten van het boek belicht: https://biografieportaal.nl/signaleringen/caspar-david-friedrich-1774-1840-en-de-oerknal-van-de-romantiek/