De burgerbaron
Luc Panhuysen
In één nacht -van 25 op 26 september 1781- ontketende een pamflet de vonk van revolutie in Nederland met grote gevolgen voor de nationale geschiedenis. 'Aan het volk van Nederland' was een vernietigende aanklacht tegen de gevestigde macht. Erfstadhouder Willem V en zijn orangisten hadden de vrijheden van de burgerij uitgehold en de Republiek te koop gezet aan buitenlandse machten. Te midden van de rampen van de Vierde Engelse Oorlog ontbrandde een volkse woede die zich niet meer liet sussen: een landelijke patriottenbeweging werd geboren. Burgers in de steden en de dorpen van de Republiek bewapenden zich in vrijkorpsen en eisten gelijkheid en inspraak in het bestuur. Pas veel later werd bekend dat Joan Derk van der Capellen, een edelman uit Overijssel, de auteur was. Wat was dat voor iemand? Hoe kon een man uit het achteraf-gewest Overijssel zoveel invloed hebben? Dit boek gaat over het leven van deze kleurrijke baron met de focus op zijn politieke strijd, het is geen uitgebreide biografie. U leest een beeldend geschreven verhaal over de politieke ontwikkelingen in de Nederlanden in de late achttiende eeuw. Naast teruggrijpen op oude rechten, liet men zich inspireren door de Verlichting en het voorbeeld van de Amerikaanse Vrijheidsstrijd. Het was een tijd waarin nieuwe ideeën over burgerrechten en volksvertegenwoordiging werden nagestreefd. Een minder bekende periode, maar een die heeft doorgewerkt in onze latere democratie. Het boek is toegankelijk geschreven en bevat fraaie prenten.
Reacties uit de pers
- Niek van Sas in: NRC 5-12-2024
“Hier en daar had Panhuysen wel wat dieper mogen graven. Hij laat nauwelijks zien dat Van der Capellens denkbeelden naadloos passen in het toentertijd sterk oplevende klassieke republicanisme, gericht op deugd en burgerparticipatie. Juist dat verklaart zijn klemmende pleidooi voor actief burgerschap, burgercomités naast de vroedschap, en burgerbewapening in exercitiegenootschappen en vrijkorpsen. Hij herhaalt ook klakkeloos het oude cliché dat vrijwel niemand in zijn tijd wist dat Van der Capellen Aan het volk van Nederland had geschreven. Er zijn in de contemporaine publicistiek echter tal van aanwijzingen die Van der Capellen in verband brengen met het pamflet. De verdienste van Panhuysen’s boek is dat hij Van der Capellen uitdrukkelijk schetst als man van de late achttiende eeuw en niet anachronistisch vooroploopt door hem te zien als een moderne democraat.” - Ronald van Raak in: de Volkskrant 17-01-2025
Citaat: “De Burgerbarontoont de opkomst van het idee van democratisch burgerschap en waarom dit ook voor ons van belang is, omdat een democratische samenleving nooit ‘af’ is.” - Koen Kleijn in: De Groene Amsterdammer 5-12-2024
Citaat: “Panhuysen maakt van zijn held een ‘holy fool’, een Tom Jones, een Forrest Gump en zelfs een beetje een Pieter Omzigt, een man die aan een kruistocht begint zonder te weten waar dat eindigen zal of wat precies zijn beginselen waren.” - Jan Postma op: Biografieportaal 6-11-2024
Postma is kritisch op enkele punten, concludeert desondanks “het is een lezenswaardige introductie over politiek in de laat-achttiende eeuw, maar als biografie niet geslaagd.”
Suggesties
- Interview met Luc Panhuysen in: De Historische BoekenCast aflevering 38
- Interview met Luc Panhuysen in: Historisch Nieuwsblad 22-11-24.
- Marita Mathijsen (2024), Een vrije geest. Het uitzonderlijke leven van Betje Wolff.
- Sandra Langereis (2024), Machineman. De tijden van Eise Eisinga. NB Er is een leeswijzer voor dit boek in de maak met nummer G-25-09
Bronnen
- Niek van Sas: Joan Derk van der Capellen: van geboren regent tot rebelse baron. NRC, 5 december 2024
- Ronald van Raak: ‘Burgerbaron’ is een vaardig en beeldend portret van de opstandige edelman die aan het begin stond van de democratie. De Volkskrant 17 januari 2025
- Koen Kleijn: Ossen en schapen. De Groene Amsterdammer 5 december 2024
- Jan Postma: Joan Derk van der Capellen: een adellijke voorvechter van het burgeractivisme. Biografieportaal 6 november 2024
- Interview met Luc Panhuysen in De Historische BoekenCast aflevering 38
- Interview met Luc Panhuysen: De Burgerbaron op heterdaad betrapt, Historisch Nieuwsblad, 22 november 2024
