de Vertrouweling
Ariëtte Dekker
Sam van Deventer (1888-1972) was de zielsverwant van Helene Kröller-Müller. Hij was voor haar de zoon, zoals zij die zich had gewenst. Hij nam dan ook vaak de plaats in van haar eigen vier kinderen. Ze bracht hem liefde voor kunst, esthetiek en Duitse cultuur bij, maar eiste daartegenover onvoorwaardelijke toewijding. Zij heeft hem gevormd naar haar eigen denkbeelden.
Tijdens de Duitse bezetting kreeg Sam van Deventer de leiding over het Kröller-Müller Museum en De Hoge Veluwe. Hij toonde zich Duitsgezind en opportunistisch: rijkscommissaris Seyss-Inquart mocht zijn vijftigste verjaardag op jachthuis Sint Hubertus vieren; Vincent van Gogh werd gepropageerd bij de bezetter; er werd in kunst gehandeld en er werd roofkunst opgeslagen. Na afloop van de oorlog betaalde Van Deventer een hoge prijs voor zijn ‘culturele collaboratie’, maar zijn trouw aan het echtpaar bleef ongebroken.
Na de biografieën van Helene Kröller-Müller (2010) door Eva Rovers en Anton Kröller (2015) door Ariëtte Dekker vormt dit boek een waardevolle en verdiepende aanvulling op de ontstaansgeschiedenis van het Kröller-Müller Museum en Het Nationale Park De Hoge Veluwe.
Dit boek over Sam van Deventer geeft je de kans om nog dichter bij de ontstaansgeschiedenis van de het Kröller-Müller Museum te komen: De verzamelaars, de collectie, het realiseren van het museum en alle intermenselijke relaties die daarbij een niet te verwaarlozen rol speelden.
Reacties uit de pers
J. Cohen, Een ontluisterende biografie over de zielsverwant van Helene Kröller-Müller, NRC, 24 mei 2024. ‘Wel maakt Dekker overtuigend duidelijk hoezeer de platonische relatie tussen Helene en Van Deventer de verhoudingen binnen het gezin Kröller-Müller ontwrichtte. Ook over de rol van Van Deventer in bezettingstijd heeft Dekker veel boven tafel weten te krijgen. Het is ontluisterend hoe schaamteloos opportunistisch Van Deventer zich gedroeg. Hij maakte volop gebruik van antisemitische stereotypen om een tegenstander uit te schakelen, papte aan met hoge nazi’s en zag er geen probleem in om zichzelf met kunstdealtjes, vaak over de rug van in het nauw gekomen Joden, te verrijken. Van de zorgvuldig opgetuigde façade van Sam van Deventer mocht al weinig meer over zijn, deze biografie doet ook de laatste restjes in rook opgaan.’ R. Janssen, De toewijding van de vleugeladjudant, De Groene Amsterdammer, 8 mei 2024. 'In De vertrouweling beschrijft Ariëtte Dekker op indringende wijze het leven van Sam van Deventer, dat volledig in dienst stond van het echtpaar Kröller-Müller'. 'Zij doet alles aan de hand van de uitgebreide documentatie, interviews, brieven en talloze archieven die ze heeft geraadpleegd. Aan het slot van De vertrouweling onthoudt ze zich van een harde veroordeling van de collaboratie van Sam van Deventer tijdens de oorlog. Hij was een meeloper met de Duitsers, zoals hij eerder was met de Kröllers, zei ze bij de presentatie van haar boek in het Kröller-Müller Museum'. S. Karsten, De culturele collaboratie van Sam van Deventer, de vertrouweling van de Kröller-Müllers, mei 2024. 'Voor zijn rol in de oorlog werd Sam flink gestraft, ook al probeerde hij meermaals zijn straatje schoon te vegen. De hoofdstukken in het boek over deze periode behoren tot de meest boeiende en ook beklemmende passages in deze biografie. Met veel oog voor detail beschrijft Dekker het proces van ‘culturele collaboratie’. Zij laat goed zien hoe normen geleidelijk vervagen en tot welke meegaande houding veel mensen in staat blijken te zijn'. A. van Leeuwen, De Vertrouweling is een boeiende, opvallend kritische biografie van de man die zijn leven aan het echtpaar Kröller-Müller wijdde, De Volkskrant, 7 juni 2024. 'Als huisvriend van het echtpaar Kröller-Müller speelde Sam van Deventer een belangrijke rol in hun leven en werk. Biograaf Ariëtte Dekker schetst een zeer gedetailleerd beeld van deze complexe man. Sommige passages zijn ronduit schokkend.'Suggesties
Lezen
- Ariëtte Dekker, Leven op krediet Anton Kröller (1862-1941), 2015.
- S. van Deventer, Kröller-Müller de geschiedenis van een cultureel levenswerk, 1956.
- Salomon van Deventer, Biografisch woordenboek Gelderland
Zie verder de lijst in het boek:
- Hildelies Balk, De Kunstpaus H.P. Bremmer 1871-1956 (Bussum, Thot 2006).
- Biografie op de buhne: Ariette Dekker over Sam van Deventer
Luisteren
Kijken
- Introductiefilm Kröller Müller Museum
- Helene en haar mannen
- Een vrouw tussen liefde en kunst, NPO Het uur van de wolf
