Home Pontificaal Sociaal

Pontificaal Sociaal

Sylvester Hoogmoed

Uitgeverij Prometheus 2024 | 432 pagina's
B25-06

Ien Dales was de eerste vrouwelijke minister op 'Binnenlandse Zaken'. Een sterke persoonlijkheid, een onafhankelijke vrouw in een mannenwereld. Na haar dood is zij nog allerminst vergeten, en haar uitspraak ‘Een beetje integer kan niet’ wordt nog regelmatig geciteerd. Twee prijzen dragen haar naam, en een lezing en een leerstoel zijn naar haar vernoemd.
Nuchter en kordaat in haar optreden bekritiseerde zij onomwonden wat ze beschouwde als ‘volkomen flauwekul’ en ‘echte klets’. Ze was toegankelijk, kon heel goed luisteren, maar ook met veel overtuigingskracht gesprekken leiden. Tot haar grootste verdiensten behoort dat zij integriteit op de politieke agenda heeft gezet. En in 1993 hielp zij op indrukwekkende wijze de Algemene wet gelijke behandeling door de Kamer te loodsen.
Het boek biedt veel inzicht in haar werkzame leven en politieke bestaan, haar opvattingen en persoonlijkheid, inclusief haar opvallende politieke stijl. Een onderhoudend boek over een imposante politica, dat aanzet tot denken en zeker kan inspireren.

Reacties uit de pers

Tal van landelijke bladen en internetplatforms hebben aandacht besteed aan Pontificaal sociaal. Meestal serieuze recensies waarbij de auteurs niet volstaan met het weergeven van de inhoud, maar ook een interpretatie en analyse van het boek geven. Volkskrant Pikant aan de Volkskrant-recensie is de auteur ervan: Jan Tromp. Ten tijde van het overlijden van Dales was hij politiek redacteur bij deze krant. In het televisieprogramma Nova vertelde hij toen over haar dedain voor journalisten die ze volgens hem bot en lomp benaderde en noemde haar een echte populiste. Dertig jaar nadien is Tromp (nu als zeventiger politiek recensent bij dezelfde krant) niet van mening veranderd. De kop van zijn artikel luidt: “Pontificaal sociaal is een bewonderende biografie van PvdA-politicus Ien Dales – niet geliefd, wel populair. Tromp waardeert het in Hoogmoed dat hij naast veel aandacht voor haar politieke wapenfeiten haar onhebbelijke kanten niet uit de weg gaat. Wel vindt hij dat er overbodige details in het boek staan. Hij begint zijn recensie met een sfeerbeeld van de imponerende rouwstoet en de mensenmassa’s op de viaducten in de winterkou in januari 1994. Tromp: “Het was alsof er een geliefde vorstin was heengegaan, noteert de politicoloog Sylvester Hoogmoed over het rouwbeklag dat Ien Dales begeleidde naar haar laatste rustplaats op Moscowa, nabij Arnhem.” Maar volgens Tromp was het vooral de schok van het plotselinge overlijden, in het harnas, dat mensen massaal op de been bracht bij haar uitvaart. Tromp schrijft: “Geliefd was Dales niet, daarvoor was ze te hoekig, om niet te zeggen horkerig. Populair was ze wel, juist vanwege die snibbige hoekigheid, waarmee ze het ingewikkelde van de politiek steevast reduceerde tot een kwestie van gezond verstand. (…) Met overwegingen en opvattingen die haar niet zinden, maakte ze korte metten. Begrippen als ‘volkomen flauwekul’ en ‘echte klets’ lagen op haar lippen bestorven. Aan haar ging een populistisch bestuurder verloren.” Tromp waardeert de energie die Hoogmoed in zijn biografie heeft gestoken, de vele mensen die hij sprak en de vele stukken die hij raadpleegde. Evenzo is hij te spreken over het feit dat Hoogmoed de onhebbelijkheden van Dales benoemt, dat ze aartslui was bijvoorbeeld. Maar Tromp vindt dat deze kritische opmerkingen niet kunnen verhinderen dat de lezer merkt dat Hoogmoed zijn biografie uit bewondering heeft geschreven: “Hoogmoed richt een standbeeld op voor Ien Dales.(…) Hij plaatst haar ‘als robuuste aanpakker’ op één lijn met de grote partijleider van de PvdA, Joop den Uyl. Alleen al haar aanwezigheid maakte veel los onder de mensen, schrijft hij. Net als bij Den Uyl. Het zal de liefde voor zijn onderwerp zijn die de biograaf hier vervaarlijk uit de bocht doet vliegen.” NRC Grappig om bovenstaande recensie te vergelijken met die in NRC, waarvan de kop luidt: Ien Dales was één van de beste populisten die we nooit hebben gehad. Recensent Mark Kranenburg begint met haar persoonlijkheid te schetsen: “ ‘Quite a character’, zouden de Britten zeggen. Onconventioneel en zelfbewust, zo is zij de geschiedenis ingegaan. Als minister en staatssecretaris was Ien Dales een markant bestuurder.” Maar uit de biografie die over haar verschenen is, kom je toch niet echt te weten wat haar dreef, vindt Kranenburg. Hij noemt het boek van Hoogmoed een gedurfd project want: “Dales was dan misschien wel een markant bestuurder, een enorme staat van dienst heeft zij niet achtergelaten.” Wel een soevereine ‘voor-niemand-bang’ uitstraling. Om dan over zo iemand een 432 pagina’s tellend boek te schrijven getuigt van moed dan wel bezieling, vindt Kranenburg. Maar bezieling mist hij nu juist in Hoogmoeds boek. De persoon Dales wil maar niet gaan leven. De recensent vindt dat Hoogmoed de levensloop van Dales klinisch beschrijft en met een overvloed aan feiten en gebeurtenissen. “Inzichtelijk, volledig, maar de persoon Dales wil desondanks maar niet gaan leven. Wie was zij, wat wilde zij, wat dreef haar, wat was haar betekenis? Het antwoord op die vragen blijft summier”, aldus Kranenburg. Bovendien was ze ook alweer snel vergeten. ‘In de (auto)biografieën van tijdgenoten werd nauwelijks aandacht aan haar besteed’, constateert Hoogmoed. En in de vele publicaties over de teloorgang van de sociaaldemocratie en de opkomst van het populisme is zij in de decennia na haar overlijden hoogstens ‘terloops vermeld’. En dus komt ook Kranenburg weer uit op wat Hoogmoed tot zijn onderwerpskeuze gebracht zou kunnen hebben: het eigengereide, koppige, hoekige, soms ‘aartsluie’ van Ien Dales. Een opvallende verschijning te midden van de grauwe, grijze, veelal masculiene massa. En de bevolking serieus nemen dan? Dales: “Ach hou toch op. Het volk weet niet wat het wil.” Kranenburg memoreert dat Dales desondanks over populariteit onder ‘dat volk’ niet te klagen had. Hij citeert Hoogmoed: ‘Ien Dales was één van de beste populisten die we nooit hebben gehad. Ze bestendigde de noodzakelijke kloof tussen politieke elite en individuele burgers, maar slechts weinigen konden die zo goed overbruggen als zij, de vormingswerkster die met oprechte belangstelling kon luisteren – benaderbaar en betrokken.’ Kranenburgs slotalinea: “Ien Dales was Ien Dales. Moeilijk om te doorgronden. Dat blijkt ook uit haar nu verschenen levensverhaal. Pontificaal sociaal is niet de biografie geworden die een alles verklarend portret van Ien Dales schildert. Veel meer fungeert zij erin als spiegel voor haar tijd. Een tijd waarover zoals het boek met zijn vaak interessante en soms ook vermakelijke observaties laat zien, overigens genoeg te melden valt.” Tzum Ook recensent Ruud Bakker van het literaire weblog Tzum triggert de lezer met een duiding van Dales’ karakter in de kop van zijn artikel: Ien Dales: Een mooi mens uit één stuk!. Ook hier weer geen nadruk op haar bestuurlijke en politieke verdiensten. Die typering ‘een mooi mens, een mens uit één stuk’ is van Wim Kok, uitgesproken tijdens zijn herdenkingsrede in de Haagse Grote Kerk, na het overlijden van Ien Dales. Bakker vindt de biografie boeiend omdat Hoogmoed het leven van Dales op een interessante manier koppelt aan de tijd waarin ze leefde. Bakker: “Hoogmoed heeft wellicht geprobeerd er niet te zeer een politieke biografie van te maken, wat niet eenvoudig is bij iemand als Ien Dales, toch vooral beroemd (en enigermate berucht) om haar korte periode als staatssecretaris in het tweede kabinet Van Agt en als minister van Binnenlandse Zaken in het derde kabinet Lubbers. Toch gaan de eerste 100 pagina’s van zijn vuistdikke biografie over haar betrokkenheid als student, vormingswerkster en uiteindelijk directeur van de stichting Kerk en Wereld in Driebergen. Ien Dales bracht er 20 jaar van haar leven door. Dat is in hoge mate bepalend geweest voor haar sociale betrokkenheid vanuit een diep doorvoeld christendom. Dat is in veel opzichten bepalend geworden voor haar leven.” Bakker vindt Dales een bestuurder, geen politica. Zelf vond ze haar werk als wethouder in Rotterdam en burgemeester in Nijmegen het meest bevredigend. Het Haagse was stroperiger, politieker. Ze wilde vaak meer daadkracht dan mogelijk was in het ingewikkelde landschap van CDA-PvdA-coalities onder Lubbers en Kok. Volgens Bakker is Ien Dales: Pontificaal sociaal een goede biografie. Hij signaleert dat Hoogmoed relatief weinig aandacht heeft voor het privéleven van Dales (dat schermde ze ook goed af), maar genoeg om te voelen dat het een echt mens was die genoot van het gezelschap van (vooral) vriendinnen, van tuinieren, van lekker eten en een stevige borrel. Hij vindt het ook een goede biografie, omdat het de zwakke kanten van Dales laat zien: haar slordigheid, haar merkwaardige taalgebruik, haar gemakzucht, de niet te ontkennen botheid. “Maar daarmee wordt het een mens, in al haar facetten. Een mooi mens.”