Top 10 filosofie
Welke boeken worden in 2023-2024 het meest gelezen?
1. De toekomst van het sterven. Vitale ideeën voor de wereld van morgen – Marli Huijer
Wat het juiste moment van sterven is, is voor de stervende en de naasten een belangrijke, betekenisvolle vraag. Marli Huijer, emeritus hoogleraar publieksfilosofie, onderzoekt in dit zeer toegankelijk geschreven essay hoe wij persoonlijk en in onze samenleving omgaan met veroudering en dood. Sommigen zoeken een zo lang en gezond mogelijk leven, maar veroudering gaat gepaard met ziekte en invaliditeit en daarom is het volgens haar verstandig om te reflecteren op de laatste levensfase. Niet alleen persoonlijk, maar ook politiek en maatschappelijk, want er zijn grenzen aan de levensduur én aan de zorg. Leeswijzer F123-05
2. Van Aristoteles tot algoritme. Filosofie van kunstmatige intelligentie – Guido van der Knaap
Kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence of AI) heeft steeds meer impact op de samenleving én op ons persoonlijke leven. De ontwikkeling van AI is grotendeels het domein van technici en programmeurs en van grote bedrijven als Google. Ze wordt gebruikt in praktische toepassingen als gezichtsherkenning, vertaalmachines, gepersonaliseerde koopsuggesties en recent ChatGPT. Maar met de opkomst van kunstmatige intelligentie rijzen er ook fundamentele vragen. Guido van der Knaap behandelt de mogelijkheden en wenselijkheden van kunstmatige intelligentie tegen de achtergrond van de filosofische traditie. Het boek voert u met vele concrete voorbeelden langs logica en statistiek, causaliteit en inductie, taal, betekenis en echt begrijpen, empirisme en rationalisme, de Turing machine en de Chinese kamer, deep learning en deep fake tot vraagstukken van ethiek en politiek, zoals veiligheid, rechtvaardige verdeling, disciplinering en macht. Het slothoofdstuk nodigt uit een eigen filosofische positie te overwegen. Leeswijzer Fi23-08
3. De constructie van de wereld. De filosofie van Bruno Latour – Arjen Kleinherenbrink
Wat is de betekenis van de actor-netwerktheorie van filosoof Bruno Latour? In oktober 2022 is deze belangrijke hedendaagse denker overleden. In De constructie van de wereld biedt filosoof Arjen Kleinherenbrink inzicht in deze verfrissende, nieuwe denkwereld. Latour is de eerste grote filosoof die over de wereld systematisch in termen van netwerken denkt, als een alternatief voor een denkwijze die de moderne wereld in zijn optiek al eeuwenlang domineert. Het moderne denken valt uiteen in categorieën zoals bijvoorbeeld: natuur, cultuur, natie of kapitalisme. Latours alternatief is een filosofie waarin de wereld bestaat uit zogenoemde actoren, die met elkaar in verbinding staan. Niet alleen mensen of dieren gelden daarin als actoren, maar ook dingen. Kleinherenbrink weet op begrijpelijke en overtuigende wijze de achtergronden van de actor-netwerktheorie te duiden. Wie dit boek over Latour leest, zal merken dat er een frisse wind door de filosofie waait. Leeswijzer Fi23-07
4. Basisboek Oosterse filosofie – Michel Dijkstra
In dit inleidende boek schrijft Michel Dijkstra over de tien meest belangrijke filosofische stromingen uit het oosterse gedachtegoed. In begrijpelijke taal worden de wijsgerige tradities uit India, China en Japan uitgelegd, mede aan de hand van concrete voorbeelden en fragmenten uit originele teksten. Bijvoorbeeld de filosofie van Boeddha, het hindoeïsme van Shankara, de leer van Confucius en de Japanse Dögen leer. Waar in de Indiase filosofie het bezinnen op het zelf centraal staat, focussen de Chinese en Japanse stromingen meer op morele, sociale en politieke kwesties. Draait zen alleen om het bereiken van een kalme levenshouding? En wat is precies het verschil tussen hindoeïstisch en boeddhistisch denken? Op deze en andere vragen geeft het Basisboek oosterse filosofie een helder antwoord. In het slothoofdstuk wordt er een model behandeld om de wijsgerige tradities binnen de oosterse filosofieën te vergelijken met die binnen de westerse filosofieën. Leeswijzer Fi23-01
5. Identiteit, waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek – Francis Fukuyama
Dagelijks brengt het nieuws wel een onderwerp van identiteitspolitiek voor het voetlicht. Trump, de Black Lives Matter-beweging, gebedsruimtes op universiteiten: het zijn dankbare, hoopgevende en angstige onderwerpen die veel gesprekken tot een politiek mijnenveld maken. Onderwerpen die zo polariserend kunnen werken dat SIRE een campagne begonnen is om de verbinding met elkaar niet te verliezen. In 1992 schreef Fukuyama in zijn boek Het einde van de geschiedenis en de laatste mens dat de liberale democratie de ‘strijd’ met het communisme had gewonnen en universele erkenning van burgerschap met onvervreemdbare rechten iedereen ten deel zou vallen. Daar komt hij in dit boek op terug. Het vasthouden aan de identiteit van de groep blijkt eerder een splijtzwam in de samenleving dan eenheid te bewerkstelligen. Fukuyama analyseert eerst het begrip identiteit. Om dan dieper in te gaan op hedendaagse kwesties in verband met identiteitspolitiek, waarin begrippen als ressentiment, multiculturalisme, linkse en rechtse identiteitsbeleving aan de orde komen. Leeswijzer Fi23- 03
6. Foucault. Elementaire deeltjes 74 – Michiel Leezenberg
Michel Foucault is één van de bekendste, maar ook één van de meest omstreden, meest geciteerde en minst begrepen denkers van de hedendaagse geesteswetenschappen. In dit boekje behandelt Michiel Leezenberg, docent wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam, Foucaults leven en zijn bijdragen aan geschiedschrijving en filosofie. Hierbij komen allerlei actuele onderwerpen aan bod, waaronder taal en kennis, waanzin, discipline, marxisme, neoliberalisme en seksualiteit. Op analytische wijze legt Leezenberg uit hoe Foucault elk denken en handelen dat kennis op vaste fundamenten baseert, verwerpt, alles is historisch gezien veranderlijk. Spraakmakend is ook dat Foucault geen universele principes erkent. Hij heeft echter wel een eigen moreel fundament: geen enkele ideologie rechtvaardigt machtsmisbruik tegen individuele mensen. Menselijke ellende geeft het recht om in opstand te komen en mag nooit een onvermijdelijke bijkomstigheid zijn van politiek beleid. Het boek Foucault geeft een nieuwe kijk op onze geschiedenis en de maatschappij, die aanzet tot nadenken en reflectie. Leeswijzer Fi23-09
7. De wereld als verschijning. Fenomenologie en de twintigste eeuw – Corijn van Mazijk
De fenomenologie is een van de belangrijkste filosofische stromingen van de twintigste eeuw. Ze ontstond na de Eerste Wereldoorlog in Duitsland als reactie enerzijds op de dominantie van het natuurwetenschappelijk denken en anderzijds op het afbrokkelend geloof in het verlichtingsoptimisme. Fenomenologie is de leer van de fenomenen: alles wat ik ervaar is voor mij een fenomeen. Fenomenologen bestuderen het menselijk bestaan vanuit de wereld zoals die direct aan ons verschijnt. De rijkdom van de ervaren wereld moet uit de vergetelheid worden gehaald, we moeten we wereld her-betoveren. Universitair docent Corijn van Mazijk heeft een heldere inleiding in de fenomenologie geschreven. Hij beschrijft het leven en denken van Edmund Husserl grondlegger van de fenomenologie en zijn belangrijkste opvolgers: Martin Heidegger, Jean Paul Sartre en Maurice Merleau Ponty. Hij plaatst de ontwikkeling van hun denken in een historisch perspectief en beschrijft het traject dat het fenomenologisch denken in de twintigste eeuw van Husserl via Levinas naar Sartre en Merleau-Ponty heeft afgelegd. Leeswijzer Fi23-10
8. Door Spinoza’s lens. Een oefening in levensfilosofie – Tinneke Beeckman
Is Spinoza’s zeventiende-eeuwse filosofie in onze eeuw nog relevant? Jazeker! De inzichten van Spinoza zijn tijdloos en in dit boek, neemt Tinneke Beeckman u mee door Spinoza’s filosofie en past deze toe op thema’s van nu. In zijn filosofie laat hij niet alleen de kracht van de rede zien, maar laat ook zien dat de rede op zichzelf niet genoeg is. Spinoza’s filosofie is een praktische filosofie. Hoe zou Spinoza door zijn lens nu naar onze wereld kijken? Dit boek laat u kennis maken met verschillende onderwerpen: vrijheid van denken, (politieke) macht, moraliteit, zintuiglijkheid en naturalisme. Beeckman verbindt deze thema’s aan thema’s van vandaag zoals seksualiteit, het huidig politiek klimaat, maar ook meditatie en de evolutietheorie. De terugkoppeling naar thema’s van vandaag geeft u de mogelijkheid om te reflecteren. Leeswijzer Fi22-01
9. Het vuur van de vrijheid. Hoe vier filosofes een nieuwe wereld ontwierpen 1933-43 – Wolfram Eilenberger
“Wij zijn verloren, als uit de kolen en vonken die op het continent glimmen niet een vlam opgaat die Europa kan verlichten.” Een uitspraak uit 1943 van Simone Weil, maar vandaag weer toepasselijk nu Rusland de wapens opneemt tegen Europa. In Het Vuur van de Vrijheid zoomt Wolfram Eilenberger in op vier zulke vonken: Hannah Arendt, Simone de Beauvoir, Ayn Rand en Simone Weil. Via de historische ontwikkelingen van 1934 tot 1943 volgen we hun gedachten over de vrijheid die, aan de beklemmende vooravond van de oorlog, voortdurend wordt bedreigd. Hoe kan deze zich handhaven tegenover de samenleving, het bestaan van anderen, de liefde, doodsangst, en tegenover het eigen lijden? De vier denkers benaderen én beleven hun vrijheid op uiteenlopende manieren. Terwijl de een haar open relatie onderzoekt, worstelt de ander met de vraag hoe te voorkomen dat de wereld steeds in een volgende oorlog verzeild raakt. Geeft dit boek ons antwoord? Leeswijzer Fi23-02
10. Hersenbeest – Marjan Slob
Op haar website schrijft de auteur: “De drang van mensen om zichzelf te begrijpen is van alle tijden. En hersenwetenschap is in rap tempo de belangrijkste manier geworden om de waarheid over de mens boven tafel te krijgen. Althans, in de ogen van het grote publiek. In mijn nieuwe boek Hersenbeest verken ik de kracht én zwakte van die aanpak. Op een persoonlijke en tastende manier.” Met dit boek won zij in 2016 de Socrates wisselbeker. De jury schrijft daarin o.a.: “Met haar subtiele taalgebruik en mooi gecomponeerde zinnen prikkelt ze de lezer om over zichzelf na te denken als vragen stellend wezen. Als hersenbeest. Een wonderschoon boek.” Hieraan hoeft weinig te worden toegevoegd, behalve misschien dat de epiloog met elementen van een menstheorie niet alleen interessant is, maar ook een goede basis voor discussies vormt. Leeswijzer Fi20-14