Top 10 kunstgeschiedenis

1. 1000 jaar vreugde en verdriet – Ai Weiwei

Ai Weiwei (1957) is een wereldberoemde veelzijdige kunstenaar uit China, die zich inzet voor mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting. In het boek schetst Ai Weiwei een verbazingwekkend portret van het China van de afgelopen honderd jaar en doet hij verslag van het leven van zijn vader Ai Qing, een van China’s invloedrijkste dichters. Tijdens de Culturele Revolutie werd Ai Qing samen met zijn gezin verbannen naar Klein Siberië. Ai Weiwei beschrijft zijn kindertijd in ballingschap, de periode waarin hij in Amerika een kunstopleiding volgt en zijn terugkomst naar China waar hij uitgroeit tot kunstenaar en mensenrechtenactivist. Hij gaat in zijn boek op zoek naar de oorsprong van zijn creativiteit en zijn politieke overtuigingen en hoe bepalend het leven in een totalitaire staat is geweest voor zijn werk. Hij beschrijft uitgebreid zijn kunstwerken en welke gedachten er achter een concept schuilgaan. Het boek bevat een aantal door Ai Weiwei gemaakte tekeningen en foto’s. Na het lezen van deze toegankelijke dubbel-biografie weet je meer over zowel de geschiedenis van China van de afgelopen honderd jaar als over het leven en werk van Ai Weiwei en hoe zijn kunst zich in de context van die geschiedenis heeft ontwikkeld. Leeswijzer U23-01

2. Abstracte kunst – Pepe Karmel

Abstract werkende kunstenaars gaan volgens de Amerikaanse kunsthistoricus Pepe Karmel altijd uit van een visueel onderwerp of van een soort oervorm of oerbeeld. Abstracte vormen en hun betekenis ontstaan volgens hem dus door associaties met de reële wereld. Hij vertelt de geschiedenis van de abstracte kunst met behulp van vijf categorieën: het lichaam, het landschap, de kosmos, de architectuur en door de mens gemaakte tekens en patronen. Zijn uitgangspunt verschilt sterk met dat van de Amerikaanse kunstcriticus Clement Greenberg, die de kern van abstractie beschreef aan de hand van een steeds verder gaande vereenvoudiging van de vorm. Dat proces was in Greenbergs visie aan het eind van de Tweede Wereldoorlog wel bereikt. Dit in tegenstelling tot Karmel, die met zijn thematische benadering laat zien wat kunstenaars (nog steeds) gemeen hebben zowel in verschillende perioden als in verschillende werelddelen.
Dit stevige boek, zowel naar vorm als inhoud, geeft een indrukwekkend beeld van de veelzijdigheid en diversiteit van abstracte kunst. Pepe Karmel zoekt voortdurend naar ontwikkelingen en overeenkomsten aan de hand van het werk van heel diverse kunstenaars. Hij laat daarbij een groot aantal afbeeldingen zien, die alle zijn voorzien van een eigen beschrijving. Zij bieden een nieuwe, frisse blik op abstracte kunst. Leeswijzer U23-11

3. Het bezielde landschap. Spiritualiteit in de schilderkunst – Kick Bras

Eeuwenlang werd het landschap gezien en geschilderd als spiegel van de menselijke ziel en uitdrukking van spirituele waarden. Theoloog en kenner van mystiek Kick Bras toont en becommentarieert bezielde landschappen van de late middeleeuwen tot het expressionisme. Het boek bestaat uit twee delen. Eerst volgen we in hoofdlijnen de weg die spirituele landschapsschilderkunst door de eeuwen heen heeft afgelegd, met het accent op de symbolistische schilderkunst uit het einde van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. Dan staan we stil bij bezielde landschappen aan de hand van negen thema’s (zoals aarde, bergen, wildernis, kosmisch besef). Het bijzondere aan dit boek is dat de auteur niet alleen schrijft over spiritualiteit, maar ook spiritualiteit wil oproepen: een interessante uitnodiging en uitdaging aan de lezer. Hoe staat het met onze spirituele ervaringen en willen of durven we die te delen? Leeswijzer U23-03

4. Suze Robertson. Toegewijd | eigenzinnig | modern – Kees van der Geer

Suze Robertson (1855-1922) werd en wordt gerekend tot de grote kunstenaars van haar tijd. Met haar expressieve schilder- en tekenkunst stond ze aan de wieg van de moderne kunst in Nederland. Ze was niet de eerste professionele vrouwelijke kunstenaar in Nederland, maar wel de meest eigenzinnige van haar tijd. Ze trok haar eigen plan, soms dwars tegen de heersende conventies in. Veertig jaar lang bouwde Robertson zelfbewust en onverstoorbaar aan een oeuvre. De afgelopen drie jaar werd in een grootschalig onderzoek haar werk geïnventariseerd en verkreeg men meer inzicht in haar werkwijze. Het project resulteerde in een grootse overzichtstentoonstelling in Museum Panorama Mesdag in Den Haag, een materiaal technisch onderzoek naar haar schildertechniek en een monografie waarin de resultaten zijn opgenomen.
Het boek is rijkelijk geïllustreerd en geeft een compleet beeld van het leven en het werk van Robertson, een ten onrechte bij het grote publiek minder bekende kunstenaar. Leeswijzer U23-06

5. De Nieuwe Vrouw – Maaike Rikhof

De Nieuwe Vrouw, aanduiding voor de geëmancipeerde vrouw die ‘vooruitstrevend’ gedrag vertoonde in de periode 1880-1950. Maaike Rikhof, auteur en conservator van de gelijknamige tentoonstelling in museum Singer in Laren, belicht de vrouwenemancipatie in verschillende facetten van het leven: werk, studie, bewegingsvrijheid, moederschap en uiteraard: de kunst. Aan de hand van foto’s, tekeningen, prenten, schilderijen en sculpturen wordt de ontwikkeling van de Nederlandse vrouw in beeld gebracht met, ter reflectie, kunstwerken van hedendaagse vrouwelijke kunstenaars. Feest van herkenning en ongeloof! Zo lang is het nog niet geleden dat vrouwen geen toegang hadden tot scholing en geen beroep mochten of konden uitoefenen buitenshuis. En, alhoewel vrouwen in Nederland tenminste dezelfde rechten hebben verkregen als mannen, worden zij nog lang niet gelijkgesteld. Het boek roept vragen op: waar staat de vrouw nu? En waar zijn/waren de vrouwelijke kunstenaars eind negentiende eeuw? Genoeg stof tot discussie. Leeswijzer U23-12

6. Schandalen in de kunst – Ruurd Mulder

De auteur Ruurd Mulder analyseert schandalen die in de kunstgeschiedenis geboekstaafd zijn. Voor de kunstprofessionals is het een slangenkuil waar reputaties op het spel stonden. Echter de naamsbekendheid van de kunstenaar bleek er vaak door toe te nemen. Zowel in de middeleeuwen als later, van de romantiek tot op heden, is reuring een teken van bijzondere aandacht. Een veertigtal schandalen staan beschreven en zijn aanleiding tot een lichtvoetiger manier van naar kunst kijken. Aan de orde komt de belangwekkende vraag of het ‘provoceren’ deel van het kunstwerk is of slechts een momentopname van de maatschappelijke werkelijkheid. Is het opzet van de kunstenaar, zijn gallery, ordinaire marketing of serieuze verontwaardiging van herkenbare groepen in het eigentijdse publiek. Leeswijzer U23-09

7. Oases in de stad. Het hofje als architectonisch idee – Willemijn Floet

Willemijn Wilms Floet beschrijft de oorsprong van het Hollandse hofje. De vele ontwerpanalyses, worden rijkelijk ondersteund met architectuurtekeningen en foto’s. Al zes eeuwen maakt het hofje, een intieme en duurzame woonvorm, onderdeel uit van de stad. Architecten hebben het veertiende-eeuwse archetype steeds aangepast aan de veranderde maatschappelijke verhoudingen. De vaak verborgen oases zijn nog altijd actueel als ontwerp-opgave voor de eenentwintigste eeuw. Het boek neemt ons mee naar de haarvaten van de oude stad en sluit aan bij een belangrijke actuele vraag: hoe bouwen we hoogwaardige, compacte woonplekken in een drukke, dichtbebouwde omgeving? De stadskaarten van 22 hofjes maken het mogelijk deze parels in het stedelijk landschap zelf te ontdekken. Leeswijzer U23-05

8. Geen tijd verliezen. Jeanne Bieruma-Oosting 1898-1994 – Jolande Withuis

“Heel mijn leven en mijn denken draait om schilderijen. Het is mijn adem” citeert Withuis Jeanne Oosting in haar biografie. Het centrale thema in het leven van Oosting is de strijd voor het vrouwelijk kunstenaarschap tegen de achtergrond van de maatschappelijke veranderingen in de twintigste eeuw. Tegelijkertijd is het een boeiend portret van een kunstenaar, min of meer opgesloten in de mores van de negentiende-eeuwse eeuwse adel, op zoek naar een eigen stem en thematiek. De afbeeldingen geven een goede indruk van haar grafische- en schilderwerk en de ontwikkeling daarvan. Oosting heeft altijd belangstelling gehad voor de ontwikkelingen van haar tijd, maar heeft vooral haar eigenheid in woord en beeld bewaard. De goed leesbare biografie, met veel aandacht voor detail en voorzien van een uitgebreid nawerk, is een verhaal over wilskracht, rangen en standen, kracht en kwetsbaarheid. Leeswijzer U22-13

9. Symbolisme in Vlaanderen. De eerste generatie kunstenaars in Sint-Martens-Latem – Piet Boyens

Eind negentiende eeuw strijkt een groep kunstenaars uit onvrede met het kapitalisme en de industrialisatie neer in het Leiedorp Sint-Martens-Latem, op zoek naar oorspronkelijkheid en verdieping. Met hun zoektocht naar spiritualiteit en hun onderwerpskeuze vormen ze een niche in het symbolisme. Authentiek en verfrissend zijn de verstilde Leielandschappen van Valerius de Saedeleer, de markante portretten van Gustave van de Woestyne en de langgerekte beelden, die smart uitdrukken, van George Minne. De kunstenaars bestuderen het werk van tijdgenoten, maar grijpen ook terug op stijlmiddelen uit het verleden. Connaisseur Piet Boyens laat ons in de fraai geïllustreerde catalogus bij de tentoonstelling in Het Noordbrabants Museum in 2022 kennismaken met deze in Nederland vrij onbekende groep kunstenaars. Er is bij hen geen gemeenschappelijke vormentaal; het is de geestelijke verwantschap en kameraadschap wat hen bindt. Het is verrassend om met zoveel – in Nederland – onbekende interessante werken kennis te maken en te lezen op welke manier de groep kunstenaars, met zulk divers werk, met elkaar omgingen. Het boek motiveert om meer van deze kunstenaars te gaan zien in (Belgische) musea. Leeswijzer U23-02

10. Piet Mondriaan. De man die alles veranderde – Lieke Wijnia

Drie kenners van de Mondriaancollectie van het Kunstmuseum Den Haag, dat met ruim 300 werken over de grootste collectie ter wereld beschikt, bundelden de krachten om dit zeer prettig leesbare boek te maken. Met veel beeldmateriaal en historisch fotomateriaal uit de archieven van het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis – volgen we het pad van Mondriaans via zijn Amsterdamse jaren aan de Rijksacademie, de invloeden en verblijf in Parijs, zijn vlucht naar Londen en zijn uiteindelijke verblijf in New York. Mondriaan heeft veel gecorrespondeerd in zijn leven. De auteurs konden daardoor het verhaal van de zoektocht van Mondriaan naar vernieuwing doorspekken met anekdotes en persoonlijke details.
In wat een boeiende tijd leefde deze man! Alle ismes in de kunst van begin twintigse eeuw deden Mondriaan niet lang van zijn pad brengen. Hij bleef zijn kunst, met ijzeren discipline, vernieuwen. Door dit boek begrijp je veel beter wat Mondriaan dreef om zo tot abstractie te komen in zijn schilderijen. Leeswijzer U23-14

Alle top 10 boeken >