Lezen over Rusland
en Oekraïne

Onze werkgroep geschiedenis houdt zich intensief bezig met de ontwikkelingen in Rusland en Oekraïne. Onder het motto ’bestudeer het verleden om het heden beter te begrijpen’, plaatste zij twee recent verschenen publicaties op de boekenlijst 2023-2024 en actualiseerde zij eerder verschenen leeswijzers.

Serhii Plokhy, ‘De poorten van Europa. Een geschiedenis van Oekraïne’ (2022)
‘De poorten van Europa’ is een vertaling van Serhii Plokhy’s ‘The Gates of Europe’, door de auteur voorzien van een nieuw hoofdstuk over de ontwikkelingen tot en met 2019. Het biedt een helder overzicht van de bewogen geschiedenis van Oekraïne; het is met flair geschreven en biedt behalve de grote lijnen ook belangrijke incidentele gebeurtenissen, hetgeen het boek uiterst leesbaar maakt. De lezer krijgt echt inzicht in de achtergronden van de oorlog die in 2014 begonnen is. Het boek is voorzien van tien kaarten, een historische tijdlijn en een verklarende woordenlijst. Leeswijzer G23-12 >

Gijs Kessler, ‘Rusland, land dat anders wil zijn. Vijfentwintig jaar van binnenuit’ (2022)
De auteur beschrijft in begrijpelijke taal zonder ‘jargon’, de opkomst van de markteconomie maar daarnaast en vooral ook de mentale verandering van de Russische burgers in die jaren. Over het leven in een land waar de overheid haar burgers geheel aan hun lot overlaat. Hun omgang met de macht, het verleden en de wereld. Rusland hoopte vurig een ‘normaal’ land te kunnen worden, open naar de rest van de wereld en met een markteconomie en een democratie. Dat lukte maar zeer ten dele. Leeswijzer G23-06 >

Anna Applebaum, ‘Rode hongersnood’ (2018)
Een enorme, vergeten (?) hongersnood teisterde in de jaren 1932 – 1934 Oekraïne. In een boeiend en overtuigend boek weet de schrijfster tot in detail aan te geven waarom en waardoor Stalin met opzet deze ramp in Oekraïne liet plaatsvinden. In dit aangrijpende verhaal laat de schrijfster zien welke ellende en wreedheid de ene groep een andere groep moedwillig aan kan doen. Het laat ook zien hoe terecht het is dat het moedwillig veroorzaken van een hongersnood als strijdmiddel, sinds het jaar 2018, als een oorlogsmisdaad wordt beschouwd. Leeswijzer G19-02 >

Hubert Smeets, ‘De wraak van Poetin. Rusland contra Europa’ (2015)
Een zeer informatief boek voor wie enig inzicht wil krijgen in de achtergrond van Poetins optreden in de laatste jaren. Eigenlijk is het een boek over de ondergang van het oude Rusland (de Sovjet-Unie) onder Gorbatsjov en Jeltsin en de pogingen van Poetin te komen tot een soort ‘revival’, een herstel van Rusland in oude glorie. Zonder oog te hebben voor de genoemde personen is de assertiviteit van het nieuwe Rusland nauwelijks te begrijpen. Smeets heeft ook oog voor de structurele oorzaken van het feit dat Rusland zich nu hard tegen Europa keert. Rusland moet volgens Poetin weer een macht van betekenis worden in Europa en de ‘herovering’ van de Krim is waarschijnlijk slechts een eerste stap. Leeswijzer G17-12 >

Laura Starink, ‘De schaduw van de grote broer’ (2015)
Dit boek valt in vier delen uiteen, zoals de ondertitels al aangeven: Letten en Russen, Joden in Polen, Duits Kaliningrad, Oorlog om Oekraïne. Het boek bevat reisverslagen van de opeenvolgende gebieden door de ervaren Oost-Europa correspondent van NRC Handelsblad. Zij heeft vele betrokkenen gesproken. Uit de interviews met personen uit verschillende leeftijdscategorieën blijkt hoe de schaduw van de grote broer na de gebeurtenissen op de Krim en in Oost-Oekraïne is uitgegroeid tot regelrechte pressie. Een zeer informatief boek voor wie meer wil weten over wat er in deze regio speelt. Leeswijzer G16-15 >

Serhii Plokhy, ‘Het verloren koninkrijk. De geschiedenis van Rusland van 1470 tot heden’ (2017)
Dit boek geeft een uitleg van de aanhoudende drang van de tsaren en de Sovjet Unie tot expansie. Het geeft inzicht in identiteits- en natievorming. Het boek is vooral geschreven vanuit het perspectief van Oekraïne met een licht provocerende ondertoon. Deze manier van schrijven, vanuit een duidelijk Oekraïens standpunt, maakt het lezen boeiend. Het boek wil een duidelijk beeld geven van de politiek van Poetin. De auteur betoogt dat in het najagen van een mythe, Rusland de weg naar een modern staatswezen is kwijtgeraakt en zo zelf een “Verloren Koninkrijk” is geworden. De schrijver toont overtuigend aan dat die politiek berust op een uitgevonden en moeizaam in stand gehouden mythe. Leeswijzer G19-17 >

Marc Jansen, ‘Grensland. Een geschiedenis van Oekraïne’ (2015)
Dit uiterst informatieve boek over Oekraïne verscheen in het voorjaar van 2014 terwijl de crisis rond de Krim naar een hoogtepunt liep. In de letterlijke betekenis is Oekraïne grensgebied, waarvan grote delen eeuwenlang onder invloed stonden of werden overheerst door heerszuchtige buurvolken zoals Litouwers, Polen, Kozakken, Tataren, Oostenrijkers en Russen. Het boek is goed geschreven, voorzien van duidelijke kaarten en foto’s en is onmisbaar voor wie iets wil begrijpen van de ontwikkelingen in deze regio. Het boek is geplaatst op de longlist voor de Libris Geschiedenis Prijs 2014. Leeswijzer G14-21 >

Nog meer lezen

Wil je je nog meer verdiepen in Rusland en Oekraïne? Onze werkgroep geschiedenis las nog veel meer over dit onderwerp en doet verslag.

Poetin-biografieën
Wij lazen ‘De nieuwe Tsaar’ (2015) van Steven Lee Meyers. Geweldige biografie voor de liefhebber. Goed geschreven, maakt zeer duidelijk hoe de kleine Vladimir Vladimirovitsj Poetin geworden is wie hij is. Masha Gessen is in haar verhaal over Poetin in ‘De man zonder gezicht’ (2012) wat beknopter, maar biedt een goed overzicht van zijn loopbaan. Wij hadden graag over dit boek een leeswijzer gemaakt, maar de uitgever heeft het in de ramsj gedaan en dus is het niet gegarandeerd dat u als lezer het nog kunt kopen. We hebben daar dus vanaf gezien. Misschien kunnen we iets met Mark Galeotti, ‘We moeten het even over Poetin hebben’ (2019), wel erg beknopt, maar ook tamelijk recent.

Russische geschiedenis
In 2022 verscheen van Orlando Figes ‘Het verhaal van Rusland’. We hebben er voorlopig voor gekozen niet nog een integrale geschiedenis van Rusland aan de boekenlijst toe te voegen, maar willen wel opmerken wat het werk van Figes een apart boek maakt: de herhaalde verwijzing naar mythevorming in de Russische geschiedschrijving en de invloed die deze mythen vervolgens op de politiek gehad hebben. Figes neemt de oorlog, die op 24 februari 2022 begon, nog mee in zijn beschouwingen en maakt goed duidelijk hoe een aantal ontwikkelingen in Oekraïne het Russische narratief in de kaart gespeeld heeft.

Wij lazen Catherine Beltons ‘De mannen van Poetin’ (2020). Veel recensenten noemen dit het beste boek dat over Poetin en zijn KGB – kameraden is geschreven. Het is inderdaad een geweldig informatief boek, maar het vereist nogal wat inzicht in (bedrijfseconomische)  onderwerpen en telt 500 pagina’s. Voor kenners van economie en economische politiek onder onze lezers is het vast smullen.

Fleur de Weerd, ‘Oekraïne, het land dat maar niet wil lukken’ is ondanks de weinig uitnodigende titel een interessante beschrijving van reizen door Oekraïne, die een journalist-historicus maakt en haar waarnemingen zijn de moeite waard. Natasja Wodin beschrijft in ‘Natsja’s tranen’ (oorspr. 2021, voorzien van een epiloog na het begin van de oorlog in februari 2022) de tragische lotgevallen van een – illegale- Oekraïense immigrante in Duitsland. Haar indrukwekkende boek ‘Zij kwam uit Marioepol’ beschrijft de geschiedenis van haar moeder die aan het einde van de Tweede Wereldoorlog als dwangarbeidster naar Duitsland kwam.

Monografieën over Oekraïne
We hebben ‘Grensland’ van Marc Jansen al in het Senia-aanbod (G14-21). Voor 2023-2024 kozen we Serhii Plokhyi’s uit 2015 daterende ‘The Gates of Europe’ waarvan recent een vertaling is verschenen onder de titel ‘De Poorten van Europa’.

Er zijn de laatste tijd natuurlijk levensbeschrijvingen van Zelensky van de persen gerold. Deze zijn meer journalistiek dan dat ze als geschiedkundig werk kunnen worden aangemerkt. Wij lazen het boek van Steven Derix, ‘Zelensky, de oorlogspresident’ en vonden het een aardig boekje, maar niet meer dan dat.

De romanschrijver Andrej Koerkov schreef  een ‘Dagboek Maidan’ en een ‘Dagboek van een Invasie’. Het ‘Dagboek Maidan’ biedt enige opmerkelijke zaken, o.a. over pro-Russische activiteiten in Zuid-Oekraïne vóór de annexatie van de Krim, die indertijd in de Nederlandse pers veronachtzaamd zijn.

Stanislav Aseyev, ‘Het concentratiekamp in de Paradijsstraat’ hoort bij de categorie ‘kampliteratuur’: het verslag van de auteur die van 2017-2019 in gevangenissen in de Donbas. De beschrijvingen van de eindeloze martelingen zijn verschrikkelijk om te lezen, maar maken wel duidelijk dat de oorlog niet begon op 24 februari 2022.

Romans
Ook hier moet Andrej Koerkov genoemd worden, de meest populaire en ook meest vertaalde moderne romanschrijver van Oekraïne. Zijn ’Picknick op het ijs’ is een roman, maar het boek lijkt vooral weer te geven hoe het toegaat in een stad waar een geheime organisatie (zoals de KGB bijvoorbeeld) de dienst uitmaakt. Er verschijnen nu aan de lopende band romans die uit het Oekraïens vertaald zijn, niet alleen van Koerkov maar ook van andere auteurs. De Nederlandse auteur-met-Oekraïense-wortels Lisa Weeda schreef de veelgeprezen roman ‘Aleksandra’ (N22-20). Het maakt inzichtelijk welke grieven een deel van de bevolking van de Donbas heeft over het beleid van de regering in Kiev.