Literair wandelen in Groningen
In veel steden kun je een literaire wandeling maken. Zo’n route volgt soms de voetsporen van één schrijver, maar kan je ook langs het leven van meerdere auteurs leiden. Groningen is een stad waar nogal wat schrijvers woonden en werkten. Senia gaat op weg voor een wandeling langs literaire plekken in deze mooie stad in het noorden des lands.
Start bij het Forum
In de trein naar Groningen heb ik alle tijd om het boekje te bestuderen dat vandaag mijn gids zal zijn. Het heet ‘Literaire wandeling Groningen’ en is geschreven door Roos Custers en Nick ter Wal. Hierin staan vijf wandelingen, alle van rond de 6 kilometer. Ik ben van plan om wandeling 1, door het centrum, en daarna wandeling 2, door het noordelijke stadsdeel, te gaan maken. Bij het verlaten van het station krijg ik meteen een opvallend standbeeld in het oog: het Peerd van Ome Loeks. Even verderop probeert het postmodernistische gebouw van het Groninger Museum mij naar binnen te lokken om de tentoonstelling van dat moment te komen bekijken. Misschien komt dat er later op de dag nog van, maar nu wil ik eerst de bordjes volgen naar het Forum. Dat is het startpunt van mijn wandeling, namelijk boven op het dak van dit bijzondere, scheve, multifunctionele gebouw. Wat heb je hier een gigantisch uitzicht op de stad, waarover M.G. Sieger dichtte:
Groningen ligt aan je voeten
de wereld past in je hand
de wind fluit de melodie
van Stad en Ommeland (fragment)
Via een stuk of zes lange roltrappen daal ik af naar de bibliotheek en de levendige jeugdbibliotheek. Overal zijn zithoekjes waar je kunt lezen en een blik op de fraaie stad kunt werpen. In de centrale hal op de begane grond loop ik 
langs de ronde trap het gebouw uit en vervolgens wandel ik richting Schoolstraat. Achter het Forum kom ik langs de etalage van Uitgeverij Passage. Hier ontstond in 1994 het idee voor een nieuw tijdschrift, ‘Schrijver & Caravan’, met een knipoog naar het blad ’Arts & Auto’, dat toen in menige dokterswachtkamer lag. Er werd een caravan aangeschaft, waarin onder anderen Joost Zwagerman, A.L Snijders en Ronald Giphart hun bijdragen schreven. Tegenwoordig is Passage vooral ook bekend als de uitgeverij die het wél aandurfde om ‘De herinnerde soldaat ‘uit te geven, de roman waarmee de carrière van Anjet Daanje in een stroomversnelling kwam. Langs een beeld van de dichter Hendrik de Vries kom ik bij de ingang van de Martinikerk en ga die binnen. In dit imposante gebouw wordt jaarlijks de Van der Leeuw-lezing gegeven. Wereldberoemde schrijvers als Antjie Krog, Ian McEwan en Amos Oz hebben hier vanaf de kansel gesproken. Over de toekomst van de aangrenzende Martinitoren deed puntdichter Kees Stip een voorspelling:
Een visioen (ik heb ze van tevoren):
De gasbel heeft zijn laatste gas verloren.
Een menigte staat op de Grote Markt
En staart omlaag naar de Martinitoren.
Ik wandel verder langs het Academiegebouw en door de Oude Kijk in ‘t Jatstraat naar het Lage der A nummer 13, het zogenaamde Werkman-pakhuis. Hier was sinds 1922 de drukkerij van expressionistisch kunstenaar Hendrik Werkman 
gevestigd, waar hij in de oorlog het clandestiene blad ‘De Blauwe Schuit’ drukte. Op 10 april 1945, nog geen week voor de bevrijding, werd Werkman gefusilleerd, samen met negen andere arrestanten van de Sicherheitsdienst. Even verderop woonde tijdens haar studietijd dichter en performer Ellen Deckwitz. Met een grote boog kom ik terug in het centrum van Groningen. Onderweg wijst het routeboekje me op een stuk of wat plaatselijke literaire helden en op bekendere auteurs als Belcampo en geheugenkenner Douwe Draaisma. In de Poelestraat was vroeger De Brasserie, waar de geweldige columnist Martin Bril vaak kwam in zijn studententijd. Terug in het Forum drink ik een koffie in de grote hal om met nieuwe energie aan de tweede wandeling te beginnen.
Naar Groningen Noord
Ook deze wandeling begint bij het Forum en leidt mij dan door de Zwanestraat langs eetcafé Ugly Duck. Hier besloten Peter ten Hoor en Coen Peppelenbos om uitgeverij Kleine Uil op te richten met als doel het uitgeven van literair tijdschrift Tzum, dat nu nog voortleeft als een veel bezocht weblog. Door diverse leuke straten kom ik bij Noorderhaven 34, waar schrijfster Ina Boudier-Bakker heeft gewoond. In dit statige huis aan de gracht werkte ze aan haar omvangrijke familieroman ‘De klop op de deur’. Even verderop, in het hoekhuis met het plompe ‘torentje’ op de Ossenmarkt, woonde van 1953 tot 1967 Willem Frederik Hermans. Hij werkte op de afdeling fysische geografie aan de Groningse universiteit en had een haat-liefdeverhouding met de stad, wat je bijvoorbeeld kunt opmaken uit zijn satirische roman ‘Onder professoren’. Het was voor hem geen straf om in 1973 naar Parijs te kunnen vertrekken. Ik wandel verder langs de kerk aan het Nieuwe Kerkhof, de oudste protestantse kerk van ons land, en ik drink een kop thee in het sfeervolle café De Minnaar. In een zijstraat bij park Noorderplantsoen zat vroeger de faculteit geschiedenis, waar Tommy Wieringa studeerde. Later zou hij de Tzum-prijs 2006 winnen voor de mooiste zin van het jaar in verhalend proza. Die zin uit de bestseller ‘Joe Speedboot’ begint met: “De knalpijpen glansden als bazuinen, de wereld leek te verschroeien in allesverzengend lawaai, wanneer de jongens het gaspedaal intrapten met de koppeling in …”. Na een bewolkte ochtend is nu de zon gaan schijnen en ik loop via het park terug richting de Grote Markt.
Verder wandelen
Op een bankje in de Prinsentuin, oase van rust in de stad, lees ik verder in het boekje van Custers en Ter Wal, waaruit ik hier herhaaldelijk citeerde. Er staan nog veel meer citaten, wetenswaardigheden en anekdotes in. Het maakte dat ik stilstond bij menige literaire bezienswaardigheid en gaf me ook gelegenheid om verder te lopen als ik een plaatselijke schrijver niet kende. Na 12 kilometer is het nu wel genoeg. Er zijn nog drie wandelingen te gaan, waarvan twee door het nabijgelegen dorp Haren. Ik moet een andere keer maar terugkomen om te lopen langs plekken uit het leven van Vasalis, Johan Huizinga en Arjen Lubach. Vandaag heb ik een heerlijke wandeling gemaakt door de stad die door zoveel dichters werd bezongen. Bijvoorbeeld door A. Marja in ‘Groningen’:
Stad, langs uw blinkend water liep ik voort,
ik zag uw markten in het morgenlicht,
ik heb van u gedronken en gedicht
en ’t stromen in uw aderen gehoord (fragment).
Informatie
‘Literaire wandelingen’, met wandelroutes inclusief Haren door Roos Custers en Nick ter Wal, uitgeverij Kleine Uil, bijgewerkte druk 2020.
Wil de Graaf
