Uitgelicht boek: Doe zelf normaal

Over norm en normaliteit

Hoe breng je technologie terug binnen de kaders van de democratische rechtsstaat, als door die technologie de kaders zelf veranderen? De titel Doe zelf normaal van het essay is ontleend aan de korte woordenwisseling in een debat tussen twee Nederlandse politici. In deze korte dialoog zei de parlementariër: “Doe normaal” “Doe zelf normaal”,  reageerde de minister-president. Deze woordenwisseling staat in ons collectieve geheugen gegrift. Hoe kun je elkaar over en weer bevelen de normaliteit aan jezelf als norm op te leggen?

Schrijver, jurist en filosoof Maxim Februari onderzoekt in dit essay de morele en juridische normen, niet alleen wat de normen in de samenleving zijn, maar vooral de argumentatie en de rechtvaardiging daarvan. Februari stelt urgente vragen over de democratie nu we in een wereld leven die tegelijk offline en online is. Met vele voorbeelden illustreert Februari wat het betekent als de rechtsstaat door de technologie aan het veranderen is. Het kan confronterend zijn als je zelf geen morele keuzes meer kan maken, omdat de technologie dit al voor jou heeft besloten.

In het essay komen de volgende thema’s aan bod:

They are just not that into us

Het staatsbestel en het rechtsstelsel zijn altijd mensenwerk geweest. Als de beslissingen door technologieën worden genomen, zijn deze niet meer door een morele gemeenschap gevormd. Het kan ze niet schelen wat wij ervan vinden. Deze desinteresse leidt tot een controle paradox. Enerzijds besteden we beslissingen uit aan systemen. Door de onpartijdigheid is dit goed voor de rechtsgelijkheid. Anderzijds raken we de controle kwijt door ons gedrag te laten sturen door beslissers die niet bijster in ons geïnteresseerd zijn. Het samenleven met lichaam-loze en hersenloze besluitvormers stelt ons voor vragen over ons eigen morele en juridische handelen.

Eisen aan algoritme

Februari claimt dat alleen toezicht op algoritmes of eigendom van data onvoldoende zijn: je moet naar het hele systeem, netwerk kijken. Als voorbeeld benoemt hij de bias, vooroordelen in algoritmes. In het geval van discriminatie kun je elk algoritme zo formuleren dat het niet discrimineert, dan alsnog kan de digitale omgeving in haar geheel wel heel duidelijk discriminatie in de hand werken. Denk hierbij aan advertenties op grote platforms, zoals Facebook.

Je digitaliseert en het recht verandert

Doordat de overheid wordt ver-netwerkt, onttrekt de besluitvorming zich aan het zicht van het parlement. En ook de interpretatie van wetten onttrekt zich aan het zicht van de wetgevende macht. De rol van de uitvoerende macht verzwakt zelf ook, omdat overheidsbeslissingen voor een deel worden overgenomen door bedrijven. Deze bedrijven ontwerpen systemen en hebben verregaande invloed. De overheden weten niet hoe de gebruikte toezichtsystemen in elkaar zitten. De trias politica komt scheef te hangen. De overheid is niet langer hiërarchisch, ze bestaat in deze eeuw uit netwerken en informatiestromen. Door digitalisering ontstaat er een virtuele samenleving die niet overeenkomt met de fysieke wereld. Februari bepleit dat juridische innovatie nodig is met vooral veel inzicht onder alle juristen, parlementariërs en bestuurders in de verschuivingen die plaatsvinden in de fundamenten van het bestuur.

Ethiek

Februari benadrukt dat er een nieuwe, overkoepelende ethische theorie nodig is. We moeten de informatie- en datatechnologie inpassen in de ethiek. Helaas ontbreekt hem de tijd om een voldragen nieuwe ethische theorie te presenteren.

Titel: Doe zelf normaal. Menselijk recht in tijden van datasturing en natuurgeweld
Auteur: Maxim Februari
Uitgever: Prometheus Amsterdam
Jaar van uitgave: 2023
Gebruikte druk: Eerste druk
ISBN: 9789044650853
E-Book: 9789044650860